سوره زمر , آیه 53

اندر فضیلت تلاوت دو سوره

امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که مرضی به او برسد سوره حمد را در گریبانش هفت مرتبه بخواند پس اگر مرض از بین رفت چه بهتر، و گرنه هفتاد بار بخواند و من ضمانت می کنم که سلامتی یابد. (تفسیرالبرهان ج 1 ص 107)

در این مقاله به فضیلت های قرائت دو سوره از قرآن کریم اشاره خواهیم کرد:

فضیلت تلاوت سوره مبارکه حمد:

**پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فضیلت سوره حمد مانند فضیلت حاملان عرش است، هر کس آن را قرائت کند، ثوابی مانند ثواب حاملان عرش به او داده می شود.(مستدرک الوسائل ج 4 ص 330)

**رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: هرکس سوره حمد را قرائت کند خداوند به عدد خواندن تمام کتابهایی که از آسمان نازل شده به او ثواب و پاداش عنایت می فرماید. (الاختصاص ص 39)

**ابن عباس از پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله وسلم» نقل کرده است که: سوره حمد...

لطفا به ادامه مطلب بروید...

اندر فضیلت تلاوت دو سوره

کمتر جامعه و ملتى را مى‏توان یافت که در ارتباطات مردم، چیزى‏به نام «شوخى‏» وجود نداشته باشد. لازمه زندگى اجتماعى و داشتن‏ارتباط‌هاى سالم و فرح‏بخش، مزاح است. البته گاهى هم مزاح، به‏کدورت و کینه مى‏آن‌جامد و نتیجه معکوس مى‏دهد که اشاره خواهدشد.

بعضی‌ها خصلت‏شوخى و مزاح را چه با گفتار و چه رفتار، به‏عنوان شاخصه خود قرار داده‏اند. برخى هم میانه خوشى با آن ندارند واهل شوخى نیستند.

از آن‌جا که این نوع برخورد، در میان مردم متداول است و نه‏مى‏توان به کلى آن را مردود دانست و نه مى‏توان بى‏حد و مرز طرفدار آن بود، در این بخش به بیان آثار، حد و مرز و شیوه و شرایط آن براساس تعالیم دینى مى‏پردازیم.

r مزاح، خصلتى مؤمنانه 
خستگى جسم و روح، با تفریحات سالم و مزاح و لطیفه‏گویى‏برطرف مى‏شود. پرداختن به نشاط روحى و شادابى روان، در سایه‏لطایف و ظرایف، امرى طبیعى و مقبول و مورد حمایت‏شرع و دین‏است، البته با مراعات‌هایى خاص.

برخلاف تصور یا القای آنان که مى‏کوشند چهره‏اى خشن و عبوس‏از اسلام ارایه دهند، در فرهنگ دینى مساله خوشحالى و شادى وخرسندسازى و «ادخال سرور» و شاد کردن دیگران، جزء خصلت‌هاى‏ مثبت و پسندیده به شمار آمده است. از مزاح و شوخ‏طبعى به عنوان‏یک خصلت مؤمنانه یاد شده است. اولیاى دین و بزرگان مکتب نیز درعمل، این گونه بوده‏اند.

امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: هیچ مؤمنى نیست مگر اینکه در او «دعابه‏»است. راوى از امام پرسید: دعابه چیست؟ حضرت فرمود: یعنى مزاح‏و شوخى.[1]

شوخى‏کردن، اگر در حد و مرز مجاز و معقول باشد، شادى‏آوراست و شادکردن مردم به فرموده حضرت رسول، کارى پسندیده است‏و در روایات، از ادخال سرور در دل اهل ایمان تمجید شده است: «ان‏من احب الاعمال الى الله عز و جل ادخال السرور على المؤمنین‏»؛ [2]

از محبوبترین کارها نزد خداى متعال، وارد ساختن شادمانى بر دل‏مؤمنان است.

یونس شیبانى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کرده که آن حضرت پرسید:چگونه است‏شوخى و مزاح‏کردن شمابا یکدیگر؟ گفتم: اندک است.حضرت با لحنى عتاب‏آمیز فرمود: چرا با هم مزاح و شوخى ندارید؟«فان المداعبة من حسن الخلق‏»، شوخى و مزاح، بخشى و جزیى ازخوشرفتارى و حسن‏خلق است و تو مى‏خواهى از این طریق، سرور وشادى بر دل برادرت وارد کنى، پیامبر هم با افراد شوخى مى‏کرد،مى‏خواست که آن‌ها را شادمان سازد. [3]

r در سیره رهبران الهى 
نمونه‏هایى که از مزاحها و رفتارهاى لطیفه‏آمیز و سخنان‏مطایبه‏انگیز حضرت رسول روایت‏شده است، نشان مى‏دهد که آن‏حضرت، در عین حال که خوشرفتارى و گشاده‏رویى و بذله‏گویى‏داشت، از مرز حق و سخن درست فراتر نمى‏رفت و شوخیهایش باطل‏و لغو و ناروا نبود. در روایت است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود:

«انى لامزح و لا اقول الا حقا»؛ [4]

من مزاح مى‏کنم، ولى جز حق نمى‏گویم.

این سخن، هم نشان‏دهنده مزاح در سیره رسول خداست، هم‏رعایت‏حد و مرز آن.

در مورد على بن‏ابى‏طالب(علیه‌السلام) نقل شده که وى شوخ‏طبع بود وهمین شوخ‏طبعى نیز بهانه مخالفان او گشت تا حضرت را از گردونه‏خلافت کنار بزنند و چنین وانمود کنند که یک فرد خوش‏مشرب وشوخ‏طبع، نمى‏تواند رهبرى مسلمین را عهده‏دار شود. اهل مزاح بودن‏و بذله‏گویى آن حضرت، حتى از زبان مخالفان او هم نقل شده است.عمروعاص، معاویه و عمر، سخنانى دارند که گویاى این ویژگى در آن‏حضرت است. خود حضرت با شگفتى یاد مى‏کند که عمروعاص درمنطقه شام، چنین وانمود و تبلیغات مى‏کند که فرزند ابوطالب، مزاح‏گو بذله‏گو و بازیگر است! [5]تا چهره ناخوشایندى از وى در اذهان شامیان‏ترسیم کند.

معاویه گفته است: خدا اباالحسن (على بن‏ابیطالب) را رحمت‏کند، که خندان و گشاده‏رو و اهل فکاهى بود! [6]او مى‏خواست این را به‏عنوان نقطه ضعف حضرت قلمداد کند.

در باره امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که آن حضرت، بسیار خنده‏رو وشوخ‏طبع بود: «و کان کثیر الدعابة و التبسم.» [7]

در برخى روایات هم توصیه شده که در مسافرت با یک جمع،براى سرور و رفع خستگى از مزاح و شوخیهاى سالم استفاده شود واین از آداب سفر بیان شده است.

r حد و مرز شوخى
همچنان که گذشت، شوخى و تفریحات سالم و مزاح‌هاى بدون‏آزار و دور از تحقیر دیگران و پرهیز از استهزا مردم، به زندگى فردى واجتماعى نشاط مى‏بخشد و موضوع مهم «طنز» نیز به نحوى در قلمروشوخى و مزاح قرار مى‏گیرد، به شرط آنکه نگاه جدى به زندگى، آسیب‏نبیند و حیات بشرى به بازیچه و لودگى و هرزگى کشیده نشود.

عاقلان، در هر شوخى و هزل هم، یک سخن جدى مى‏یابند و ازوراى مزاح، به حقایق مى‏رسند، اما غافلان، جدى‏ترین مسایل حیات راهم به بازى مى‏گیرند.

شوخى در گفتار و مطایبه در رفتار، نباید فلسفه حیات را به پوچى‏و خامى مبدل سازد و نگاه آدمى را در قشر نازکى از حقایق هستى‏متوقف سازد. اساسا مرز شوخى و جدى پنداشتن زندگى در همین‏نگرش و زاویه دید نهفته است. زنده‏یاد، علامه محمدتقى جعفرى درتعریف «شوخى‏» مى‏نویسد:

«فروغ جهان‏افروز روح را خاموش ساختن و به قشر نازکى از نفت که روى آب‏مى‏سوزد خیره‏شدن و لذت‏بردن، شوخى نامیده مى‏شود.» [8]

باز هم به تعبیر استاد علامه جعفرى: «با این فرض که همه عقلاى عالم‏به وجود یک عده امور جدى معتقدند، بایستى شوخی‌هاى ما به صورت‏استراحت‌هایى باشد که براى تکاپو در کار و فعالیت لازم مى‏دانیم. آرى، بایست‏شوخى کنیم، اما ضمنا باید بدانیم که این شوخى در حقیقت مانند بیرون آمدن ازکشتى است که در سطح اقیانوس زندگى در حرکت است و گام گذاشتن به صندوق‏مقوایى است که در روى امواج اقیانوس بى‏اختیار جست و خیز مى‏کند. ممکن‏است این کار خنده‏آور، تلخى یکنواخت‏بودن حرکت کشتى و تماشا به دستگاه وساکنین کشتى را به دست فراموشى بسپارد، اما نباید فراموش کرد که درنوردیدن‏پهنه بیکران دریا، احتیاج به همان کشتى مجهز دارد که حتى کوچکترین پیچ ومهره‏اش هم به طور جدى منظور شده است.» [9]

r نکاتی درباره شوخی
انسآن‌ها از نظر تحمل شوخى یکسان نیستند. بعضیها ظرفیت لازم‏براى مزاح ندارند، در نتیجه شوخى به جاى دلشادکردن، کینه وکدورت مى‏آورد و به جاى غم‏زدایى، اندوه‏زا مى‏شود.

از سوى دیگر، افراط در هر چیز، حتى خندیدن و خنداندن وشوخى و لطیفه‏گویى ناپسند است و آثار سوء و عوارض تلخ دارد. اگردر تعالیم دینى از «مزاح‏» نهى شده یا از «کثرت مزاح‏» مذمت‏شده است،براى پیشگیرى از همین عوارض است. مولوى گوید:

گوش سر بربند از هزل و دروغ               تا ببینى شهر جان را با فروغ.

البته که نگاه جدى به حیات و شناخت ناب از فلسفه زیستن وتوجه به عقبه‏ها و گردنه‏هاى پر پیچ و خم و آینده دشوار و اسرارآمیزوجود ما به حدى مشغول کننده است که اگر کسى به همین جهات، لب‏از خنده و زبان از شوخى و عمل از مزاح برگیرد، چندان قابل ملامت ونکوهش نیست.

اینک نگاهى گذرا به برخى احادیثى مى‏افکنیم که اساسا از مزاح،نهى مى‏کند، یا از افراط در شوخى برحذر مى‏دارد، یا به عوارض وپیامدهاى اخلاقى و اجتماعى زیاده‏روى در مزاح یا شوخی‌هاى ‏بى‏حساب و لگام‏گسیخته و بى‏ملاحظه نسبت‏به حیثیت و آبرو وشخصیت دیگران اشاره دارد. با توجه به این‌که دین، مزاح را از اخلاق‏شایسته یک مؤمن مى‏داند، نهى از مزاح در موراد دیگر، جاى تامل‏دارد.

امام باقر(علیه‌السلام) به حمران بن‏اعین فرمود:

«ایاک و المزاح، فانه یذهب هیبة الرجل و ماء وجهه‏»؛ [10]

از شوخى بپرهیز، چرا که شوخى هیبت و آبروى انسان را مى‏برد.

امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «لا تمزح، فیذهب نورک‏»؛ [11]

شوخى مکن، که فروغت مى‏رود.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «کثرة المزاح تذهب بماء الوجه و کثرة الضحک تمحو الایمان‏»؛ [12]

شوخى بیش از اندازه و بسیار، آبرو را مى‏برد و خنده زیاد، ایمان رامحو مى‏کند.

ز شوخى بپرهیز اى باخرد               که شوخى تو را آبرو مى‏برد.

در آداب و اخلاق مسافرت، در احادیث متعددى، چند چیز جز جوانمردى و فتوت به شمار آمده است، یکى هم مزاح است، اما به‏شرطى که معصیت و گناه نباشد، یا موجب خشم و نارضایى پروردگارنگردد. (المزاح فى غیر المعاصى. کثرة المزاح فى غیر ما یسخط الله عزو جل).[13] 

در سخنى هم امام صادق(علیه‌السلام) فرموده است:

«ان الله یحب المداعب فى الجماعة بلا رفث‏»؛[14] 

خداوند، شوخ و مزاح‏کننده و بذله‏گو در میان جمع را دوست‏مى‏دارد، اگر به گناه کشیده نشود.

امام کاظم(علیه‌السلام) نیز در توصیه به یکى از فرزندانش چنین مى‏فرماید: «... ایاک و المزاح، فانه یذهب بنور ایمانک و یستخف مروتک‏»؛[15] 

از شوخى پرهیز کن، که نور ایمانت را مى‏برد و مروت تو را سبک‏مى‏سازد.

امام زین‏العابدین(علیه‌السلام) در حدیث‏بلندى که به خصلت‌هاى گناهان وآثار و عواقب سوء آن‌ها پرداخته، از جمله گناهانى را که پرده حیا وعصمت را مى‏درد، شرابخوارى، قماربازى و پرداختن به لغویات وشوخیهایى مى‏شمارد که براى خنداندن مردم به کار گرفته مى‏شود.[16]

شاید اشاره به آثار سوء اخلاقى و روحى دلقک‏بازی‌هایى باشد که‏عده‏اى شغل خود را آن‌جام حرکات سبک و خنداندن مردم ساخته‏اند ومردم را از واقعیات حیات و عمق بینش و نگرش به زندگى و مراعات‏آداب و سنن دور مى‏دارند.

آیا جز این است که چهره‏هاى دلقک و انسآن‌هایى که حرفه‏بازیگرى در خنداندن و لودگى و مسخرگى دارند، و شوخی‌هاى جلف وسبک و نسنجیده و دور از وقار مى‏کنند، به طور طبیعى هیبت و وقارانسانى خود را از دست مى‏دهند و در نظرها سبک جلوه مى‏کنند. این‏مضمون، در احادیث‏بسیارى مطرح شده است.

امام على(علیه‌السلام) فرموده است: «من کثر مزاحه استخف به و من کثر ضحکه ذهبت هیبته»؛[17]

کسى که زیاد شوخى کند، به سبب همان، سبک مى‏شود و هر که‏زیاد بخندد، هیبتش مى‏رود.»

اگر در حدیث است که: «الکامل من غلب جده هزله‏»؛[18]  کامل کسى‏است که «جد» او بر «شوخى‏»اش غلبه و فزونى داشته باشد، نفى اصل‏شوخى و مزاح و هزل را نمى‏کند، بلکه شوخیهاى بى‏رویه و مزاحهاى‏خارج از حد را مى گوید که «جدیت‏حیات‏» را تحت‏الشعاع قرار مى‏دهد.

r شوخی‌هاى بدفرجام 
وقتى شوخى، از مرز اعتدال فراتر رود و به افراط کشیده شود،موجب تحقیر و اهانت مى‏گردد و طرف شوخى برمى‏آشوبد و در دفاع‏از آبروى خود و حفظ موقعیتش به معارضه و برخورد مى‏پردازد.اینجاست که شوخى تبدیل به کدورت و دشمنى مى‏شود.

نمونه‏هاى فراوانى مى‏توان یافت که یک مزاح بیجا و نسنجیده که‏بى‏حرمتى به کسى یا گروهى تلقى شده است، خشم آنان را برانگیخته‏است. در ضرب‏المثلهاى ما تعابیرى همچون «شوخى شوخى آخرش به‏جدى مى‏کشد»[19]  وجود دارد که گویاى عواقب ناهنجار برخى‏شوخیهاست. همین مضمون در مثلهاى عربى نیز آمده است: «المزاح‏مقدمة الشر».

امام حسن عسکرى(علیه‌السلام) فرمود: «لا تمازح، فیجترء علیک‏»؛[20]  شوخى‏مکن، که بر تو گستاخ مى‏شوند. این، اشاره به از بین رفتن مهابت وحرمت مزاح‏کننده دارد که وقتى با شوخى، حریم خود را شکست وابهت و وقار خویش را زیر پا گذاشت، راه براى دیگران باز مى‏شود که‏به حرمت‏شکنى بپردازند.

در حدیث دیگرى که امام صادق(علیه‌السلام) به «مؤمن الطاق‏» دارد به آثارسوء و خلاف‏انگیز مزاح اشاره دارد. حضرت، ضمن وصایاى مفصلى‏به وى، مى‏فرماید:

«ان اردت ان یصفو لک ود اخیک فلا تمازحنه و لا تمارینه و لا تباهینه و لاتشارنه‏؛[21]

اگر مى‏خواهى دوستى برادرت با تو صاف و زلال و بى‏آلایش‏بماند، با او شوخى، جدل، مفاخره و مخاصمه و کشمکش مکن.»

روشن است که این چهار عمل، گاهى نوعى تعرض به حریم‏شخصیت دیگرى محسوب مى‏شود و آن صفاى برادرى و دوستى رامى‏آلاید.

r خلاصه
به هر حال، در شوخى کردن با دیگران، هم باید ظرفیت طرف‏مقابل سنجیده شود، هم از افراط و زیاده‏روى پرهیز گردد، هم از تحقیرو توهین و استهزا دیگران اجتناب شود، هم وقار و هیبت‏خودشخص محفوظ بماند. نشاندن گل لبخند به چهره‏ها به قیمت‏خوردکردن شخصیت‏یک انسان، و ایجاد شادى در عده‏اى به بهاى غمگین‏ساختن یک مسلمان، زیبنده و شایسته نیست. در مساله طنز وبرنامه‏هاى فکاهى و عروسکى صدا و سیما نیز، به لحاظ اینکه گاهى‏اهانت‏به اشخاص حقیقى مى‏شود و تعرض به آبرو و حیثیت آنان به‏شمار مى‏آید، برخى به طور جدى مخالفند و آنان را از نظر فقهى وشرعى بى‏اشکال نمى‏دانند. اعتدال در هر امرى پسندیده است، در مزاح‏و شوخى نیز همچنین، تا معاشرتها پاک و دوستیها بادوام و رابطه‏هاصمیمى و برادرانه باشد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] _ بحارالانوار، ج‏73، ص‏60.

[2] _ کافى، ج‏2، ص‏189.

[3] _ بحارالانوار، ج‏16، ص‏298.

[4] _ بحارالانوار: ج 16, ص 298..

[5] _ نهج‏البلاغه، صبحى صالح، خطبه 84.

[6] _ بحارالانوار، ج‏41، ص‏147.

[7] _ بحارالانوار: ج‏17، ص‏33.

[8] _ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى، ج‏16، ص‏147.

[9] _ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى، ج‏16، ص‏147.

[10] _ بحارالانوار، ج‏73، ص‏60.

[11] _ بحارالانوار : ج 73، ص‏58.

[12] _ بحارالانوار ، ج‏69، ص‏259.

[13] _ بحارالانوار ، ج‏73، ص‏266.

[14] _ بحارالانوار : ج 73، ص‏60.

[15] _ بحارالانوار ، ج‏66، ص‏395.

[16] _ بحارالانوار ، ج‏70، ص‏375.

[17] _ بحارالانوار ، ج‏74، ص‏285.

[18] _ غررالحکم.

[19] _ امثال و حکم، دهخدا، ج‏2، ص‏1033.

[20] _ بحارالانوار، ج‏75، ص‏350.

رهبر معظم انقلاب:

بسمه تعالی

مطالب مشروحه ذیل در جواب اشعار سخیف وتفرقه انداز سایت به روز ترین پایگاه دانلود مداحی72به آدرسhttp://www.madahi72.ir/که باعث اختلاف مذهبی بین برادرن شیعه وسنی می شود.اینگونه افراد آگاهانه ویاناآگاهانه درحال بازی درمیدان دشمنان اسلام ومسلمین ودررأس آنها شیطان بزرگ آمریکا،انگلیس و...هستند.

خیلی از متدینین فقط عنوان ولایتمداری رو به یدک میکشند ، اما تابع دستورات آقا نیستند ، هر چی آقا میخوان به این کارها (سب و لعن علنی) ایراد بگیرن اما کو گوش شنوا ؟ آقایون همانجوری که گفتین تابع دل خودشون هستند نه امر و نهی ولی مون...

سید حسن نصرالله و امام خامنه ای

خامنه‌ای دنیا و آخرت ماست

در آذر ماه سال 1376 هنگامی که امام خامنه‌ای در اجلاس سران کشوره‌های عضو کنفرانس اسلامی در تهران سخنرانی کردند و عازم خروج از سالن کنفرانس بودند، سید حسن نصرالله، دبیر کل جنبش انقلابی حزب الله لبنان به وسط سالن رفت و دست ایشان را بوسید.

فردای آن روز، از او پرسیدند انگیزه شما از این کار چه بود؟
دبیر کل حزب الله لبنان پاسخ داد: امسال، کشور های عربی مرا به عنوان مرد سال جهان عرب معرفی و انتخاب کردند. در این کنفرانس در حالی که سران کشور‌های عربی حضور داشتند و دوربین‌ها نیز مراسم را مستقیماً برای ملت‌های عرب پخش می‌کرد، من با بوسیدن دست حضرت آیة الله خامنه‌ای خواستم به همه آنها بگویم شما که مرا مرد سال جهان عرب می‌دانید، این را نیز بدانید که رهبر من حضرت آیة الله خامنه‌ای‌ست و من افتخار می‌کنم که شاگرد ایشان هستم.

آنگاه که خداوند متعال، پیامبر یا امام معصوم(ع) را – به آن خاطر که معصوم‌اند- به ولایت امر می‌گزیند، صفاتی چون علم و زهد و شجاعت و ابهت در او متجلی است و هنگامی که امام معصوم(ع)، غایب است بر ماست که به دنبال این صفات در شخصی بگردیم که بیش از دیگران آن‌ها را در خود داراست. البته باید فقیهی عادل باشد و نه فقط کسی که از حرام الهی اجتناب می‌کند. او باید زاهد دنیا و شجاع و کاردان و حکیم و بصیر و مدبر باشد. در امتداد زمان و طول تاریخ ما، فقهایی از این نوع بوده‌اند و زمانه از فقهایی این چنین خالی نبوده است. امانت را به دوش کشیدند و از آن به تناسب طرف زمانی و شرایط که در آن حضور داشتند محافظت کردند. تا اینکه خداوند تعالی به مرجع بزرگ و فقیه گرانقدر این زمانه، امام خمینی(ره) توفیق داد تا این پیروزی تاریخی مداوم را به وجود آورد. شخصیت امام خمینی(ره) به نحوی در چشم‌ها و عقل‌ها و قلب‌ها بروز یافت که هیچ کدام از ما تصور نمی‌کرد در طول تاریخ ما، فقهایی به این بزرگی بروز یافته باشند، البته در تاریخ ما فقهای بسیار بزرگی بوده‌اند اما ظرف زمانی و شرایط آنها متفاوت بوده است.

پرسش :

 شهادت امام حسین(ع) عمل اختیاری بود یا مقدّر شده بود؟

پاسخ :

 قبل از پاسخ، ابتدا لازم است معنای قضا و قدر را بیان کنیم. قََدَر یعنی اندازه و اندازه گیری و تعیین حدّ و حدود چیزی. تقدیر در اصطلاح به این معنا است که خداوند برای هر چیزی اندازه ای قرار داده، آن را بر اساس اندازه گیری و محاسبه و سنجش قرار داده است.

قضا یعنی حکم و حتمیت. در نظام آفرینش،‌ موجودات از چندین راه ممکن است به وجود بیایند، مثلاً اگر به خانة شما از چند کوچه راه باشد، ورود به آن جا از چند راه ممکن است. حال اگر از میان چندین راه ممکن، علل و اسباب یکی از آن‌ها فراهم شد و تنها همان تحقق یافت،‌ این مرحله را قضا می نامند.

خداوند برای هر موجودی، اسباب هایی قرار داده که هستی و ویژگی‌های موجود بستگی به آن علت‌‌ها دارد. هر چه در جهان پدید می آید، بدون رابطه با قبل و بعد و فقط اتفاقی و بی حساب نیست. همان گونه که در بارش برف و باران عواملی دخالت دارد و هرگز چنین کاری بی علل و اسباب انجام نمی پذیرد، کارهای بشر از روی تصادف و اتفاق سر نمی زند، بلکه نخست چیزی را تصور می کند، سپس به آن می اندیشد و پس از آن که فایدة واقعی یا پنداری آن را پذیرفت،‌ به انجام آن می کوشد. پس هر حادثه ای در جهان علت و سببی دارد و این نظامی است تخلف ناپذیر و خداوند چنین مقرّر کرده است.

این مسئله با اصل آزادی و اختیار انسان ناهمگونی ندارد،‌زیرا اختیار و آزادی یکی از اسباب و علل جهان است؛ یعنی خداوند خواسته و مقدّر کرده که بشر کارهای خود را به اراده و انتخاب خود انجام دهد، و سرنوشت خویش را رقم زند. این که می گوییم کارهای انسان هم به اختیار او است و هم قضا و قدر الهی دخالت دارد، به همین معنی است که خدا اراده فرموده و مقدّر کرده که بشر در تعیین سرنوشت خود مؤثر باشد. خداوند برای حوادث جهان، علل و اسبابی مقدّر کرده،‌در مورد افعال انسانی،‌عقل و اراده و اختیار از جملة آن اسباب است اما آنچه که انسان با اختیار خود از میان تقدیرهای مختلف برگزیند، قضای الهی است.

بشر در کارهای ارادی خود مانند سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کرده باشند و تحت تأثیر جاذبة زمین خواه نا خواه به طرف زمین سقوط کند. نیز مانند گیاه نیست که فقط یک راه دارد و همین که در وضع رشد و نمو قرار گرفت، خواه ناخواه مواد غذایی را جذب و راه رشد و نمو را طی ‌کند. هم چنین مانند حیوان نیست که به حکم غریزه کارهایی انجام دهد. بشر همیشه خود را بر سر چهار راه هایی می بیند و هیچ گونه اجباری که فقط یکی از آن‌ها را انتخاب کند ندارد و سایر راه ها بر او بسته نیست. انتخاب یکی از آن‌ها به نظر و فکر و ارادة او مربوط است؛ یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه خاص را معیّن می‌کند، و این همان قضا و قدر الهی خواهد بود،(1)

در این جا شخصیت و صفات اخلاقی و روحی و پیشینة تربیتی و موروثی و میزان عقل و دور اندیشی بشر به میان می آید و معلوم می‌شود که آیندة سعادت بخش یا شقاوت بار هر کس تا چه اندازه مربوط به شخصیت و صفات روحی و ملکات اخلاقی و قدرت عقلی و علمی او است،‌ و بالاخره به راهی که انتخاب می‌کند.

تفاوتی که میان بشر و آتش که می سوزاند و‌آب که غرق می‌کند و گیاه که می روید و حیوان که راه می رود وجود دارد، این است که انسان انتخاب می‌کند. او همیشه در برابر چند کار و چند راه قرار گرفته، در قطعیت یافتن یک راه و یک کار، خواست او مؤثر است.

انسان، عملی را که با غریزه طبیعی و حیوانی او هماهنگ است و هیچ مانعی برای آن وجود ندارد، به حکم تشخیص و مصلحت اندیشی قادر است ترک کند (مانند ترک گناهان) همچنین کاری را که مخالف خواسته‌های او است و هیچ گونه عامل اجبار کنندة بیرونی وجود ندارد، به حکم مصلحت اندیشی و نیروی خرد می‌تواند انجام دهد مانند خوردن دارو و حاضر شدن برای عمل جراحی.

پس تقدیر خداوندی این است که بشر افعال خود را از روی اختیار انجام دهد، نه این که تقدیر او را مجبور سازد.

انسان فقط یک سرنوشت حتمی ندارد، بلکه سرنوشت های گوناگونی در پیش دارد که ممکن است هر کدام از آن‌ها جانشین دیگری گردد. در تعیین و حتمی شدن یکی از آنها، ارادة شخص تأثیر جدی دارد، مثلاً اگر بیمار شود، سرنوشت او بستگی به درمان دارد. اگر اقدام کند، ممکن است معالجه شود و اگر اقدام نکند، از بین می‌رود. حتمی شدن یکی از آن دو، به اختیار خودش می‌باشد.

امام علی(ع) از پای دیوار کجی برخاست و کنار دیوار دیگری نشست. گفتند: آیا از قضای الهی فرار می کنی؟ پاسخ داد: "از قضای خدا به قَدَر وی و قضای دیگری فرار می کنم".(2) یعنی قضا و قدر معیّن کرده که هر چیزی اثر خود را داشته باشد و من با آگاهی که دارم، راهی را انتخاب می کنم که اثر خوب داشته باشد.

اما امام حسین(ع)، با علم و آگاهی و به خاطر رسوا کردن بنی‌امیه و عمل به دستور جدّ بزرگوارش (که سکوت در مقابل حاکم ستمگرِ بدعت‌گذار را جایز ندانسته بود)(3) حاضر نشد با یزید بیعت کند و به جوار خانة خدا پناهنده شد. در آن جا نامه‌های بی‌شمار کوفیان را دریافت کرد و وقتی مکه را نا امن دید، در جواب دعوت مردم کوفه، به سوی آن شهر رهسپار شد، ولی سپاه «عبیدالله» مانع ورود ایشان به کوفه گشت و به اجبار ایشان را به کربلا برد. در آن جا امام را بین دو راه آزاد گذاشت: بیعت ذلیلانه با یزید، یا رو به رو شدن با شمشیرهای سپاه عبیداالله. امام راه دوم را انتخاب کرد.(4) بنابراین راهی که امام برمی‌گزیند، هم اختیاری است و هم تقدیر الهی است و میان تقدیر الهی و انتخاب او نه تنها تضادی نیست، بلکه همخوانی دارند.

حضرت می‌فرماید: «قد شاءالله أن یرانی مقتولاً مذبوحاً ظلماً و عدواناً؛ خداوند می‌خواهد مرا کشتة‌سربریده، بناحق و ستمدیده ببیند».(5)

کلام حضرت بیانگر اراده و مشیت خداوند در مورد بندگان اوست. خداوند می‌خواهد همه بندگان رهرو صراط مستقیم باشند. خدا آنان را به پیمودن این راه امر کرده، از آنها پیمان گرفته که رهرو این راه باشید،(6) ولی انسان‌ها را آزاد گذارده که به خواست خدا عمل کنند یا عصیان کرده و راه دیگری در پیش گیرند.

در مورد امام حسین(ع) هم خداوند می‌خواست بهترین راه را برگزیند که نتیجه و عاقبت آن کشته شدن مظلومانه بود، ولی امام حسین در انتخاب آن راه مجبور نبود.

حضرت خود را آزاد می‌دانست، ولی فقط اراده و خواست خدا را می‌پسندید، زیرا خواست خدا را بهترین سرنوشت و عاقبت می‌دانست. متأسفانه کافران و مشرکان هستند که با استناد به تقدیر و جبر می‌خواهند گمراهی خود را توجیه کنند و می‌گویند:

«لو شاء الله ما أشرکنا و لا آباؤنا...؛ اگر خدا می‌خواست، ما و پدرانمان مشرک نمی‌شدیم»!(7)

منظور آنان این است که مشرک شدن ما به تقدیر الهی و بدون اختیار بوده است،‌هم چنان که قرآن از آنان نقل می‌‌کند: «لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شیء نحن و لا آباؤنا و لا حرّمنا من دونه من شیء؛ اگر خدا می‌خواست، ما و پدرانمان غیر از خدا را عبادت نمی‌کردیم و بدون اجازة او چیزی را حرام نمی‌شمردیم»(8)، یعنی عبادت بت‌ها توسط ما تقدیر و قضای حتمی بوده، قدرت سرپیچی نداشته‌ایم، ولی خداوند چنین اراده و مشیتی را از خود نفی کرده و می‌فرماید: «لو شاء الله لهداکم اجمعین؛ اگر خدا می‌خواست، همه شما را هدایت می‌کرد».(9)

اگر خداوند بخواهد به صورت اجبار انسان‌ها را به راهی ببرد،‌ مطمئناً به راه ایمان و بندگی اجبار می‌کرد، نه به سوی کفر و گمراهی در عین حال خدا ایمان اجباری را نمی‌پسندد و ایمانی را می‌خواهد که از روی اراده و انتخاب باشد و این ارزشمند است،‌نه ایمان اجباری.

پس خداوند وقتی ایمان جبری نخواهد و ارادة قطعی و تخلف ناپذیرش بر هدایت شدن اجباری مردم تعلق نگیرد، ارادة قطعی او بر کفر کافران و شرک مشرکان تعلق نخواهد گرفت، زیرا چنین اراده‌ای علاوه بر آن که جبر را حاکم می‌کند و مخالف دستور الهی است (که به ایمان امر کرده است) و فرستادن پیامبران را بی فایده می‌کند و...، ظلم می‌باشد اما خداوند از ظلم و ستم پیراسته است. پس نه کفر کافران به تقدیر حتمی است (که اراده انسان در آن نباشد) و نه ایمان مؤمنان، چون در این صورت نه کفر آنان گناه بود و نه ایمان ایشان ارزش داشت.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

پی‌نوشت‌ها:

1. مرتضی مطهری، مجموعه آثار (انسان و سرنوشت) ص 385؛ مؤسسه در راه حق، بیست پاسخ، (8) ص 17.

2. توحید صدوق، ص 369.

3. بحارالانوار،‌ج44، ص 382.

4. موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)، ص 425.

5. همان،‌ص 293.

6. مائده (5) آیه 6؛ یس (36) آیه 60.

7. انعام(6) آیه 148.

8. نحل (16) ، آیه 35.

9. انعام،‌ آیه149.

اهمیت ادب در برابر خداوند متعال!

یکی از مباحث اخلاقی که اثرات زیادی در زندگی انسان دارد بحث ادب است که در روایات اسلامی بسیار بر آن تاکید شده است و تعاریف زیادی برای آن مطرح شده است از آن جمله تعاریف می توان به حدیث امام جواد علیه السلام اشاره کرد که فرمودند.

قالَ الإمام الجواد - علیه السلام - : الاْدَبُ عِنْدَ النّاسِ النُّطْقُ بِالْمُسْتَحْسَناتِ لا غَیْرُ، وَ هذا لا یُعْتَدُّ بِهِ ما لَمْ یُوصَلْ بِها إلی رِضَااللهِ سُبْحانَهُ، وَ الْجَنَّهِ، وَ الاْدَبُ هُوَ أدَبُ الشَّریعَهِ، فَتَأدَّبُوا بِها تَکُونُوا أُدَباءَ حَقّاً.

امام جواد - علیه السلام - فرمود: مفهوم و معنایادب از نظر مردم، تنها خوب سخن گفتن است که رکیک و سبک نباشد، ولیکن این نظریّه قابل توجّه نیست تا مادامی که انسان را به خداوند متعال و بهشت نزدیک نگرداند. بنابر این ادبیعنی رعایت احکام و مسائل دین، پس با عمل کردن به دستورات الهی و ائمّه اطهار (علیهم السلام)، ادب خود را آشکار سازید.(ارشاد القلوب دیلمی، ص 160)

در روایات، بهترین ارثی را که برای فرزندان می‌توان به جای گذاشت ادب معرفی کرده‌اند امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

«بخشش و تفضل هیچ پدری به فرزندش بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست.»(روایات تربیتی جلد ج 1،ص49)

حال ادب خود بر دو قسم است یکی ادب در برابر خداوند متعال و دیگری ادب در برابر بندگان خداوند. که ما در این بحث قسم اول را بررسی می کنیم که ادب در برابر خداوند متعال است که خود دارای بخش های مختلفی است:

1)ادب در ذکر خداوند:

که هرگاه خداوند متعال را ذکر می کنیم و نام خداوند را به زبان می آوریم با احترام کامل و با الفاظ مناسب ذکر کنیم

امام حسن تسبیح منو بده،امام حسن تسبیح منو بده

)مردم  در حال دیدن این صحنه بودند و احتمال وجود شک و تردید در آن ها وجود داشت از این جهت که ائمه نمی توانند رفع حاجت های مردم کنند(

من بلافاصله تسبیح خودم را به زمین انداختم و گفتم:

خدایا تسبیح منو بده خدایا تسبیح منو بده!!