یکی ازباارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از توابع شهرستان اهر در استان آذربایجان شرقی، قلعه پشتاب (پیشتو، پشتو و پیشتاب هم نامیده شده) می باشد که یکی از دژهای کهن ایران است. روستای پشتو در 12 کیلومتری غرب هوراند و 50 کیلومتری اهر و قلعه پشتو در یک کیلومتری شمال غربی آن واقع شده و آثاری از تمدنهای اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی در آن یافت شده است.

آثار به دست آمده از درون قلعه که سفالهای بدون نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد که این قلعه در اوایل ورود اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ ساخته شده است. قلعه پشتو بر روی بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان به نام " هشته سر " ( هشت سر) به ارتفاع سه هزار متر بنا شده است و حصارهای آن بسیار مرتفع و صخره ای بوده و دور تا دورش را پرتگاههای عمیق احاطه کرده است. تنها راه ورودی به قلعه معبری است از سمت شمال با 220 پله سنگی و در سه سمت دیگر آن پرتگاههای مخوفی دیده میشود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است. از محل این دژ قلعه قهقهه و دره رود قره سو که از پای آن میگذرد، دیده میشود. دژهای منطقه ارسباران از یکدیگر قابل رویت هستند و احتمالا این دژها در ادواری و از جمله دوره بابک خرمدین که به احتمال قوی در تصرف آنها بوده است، به واسطه علایم آتشهای شبانه با همدیگر ارتباط پیدا میکردند. در ساخت دیوارهای قلعه پشتو از سنگهای لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی آجر استفاده شده است. از این قلعه که شبیه قلعه بابک و شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاکم بر منطقه، استفاده نظامی می شده است. این قلعه دارای آب انبارهای متعددی است که بیشتر آنها در سمت شمال و درون صخرهها کنده کاری شده است. این قلعه در زمان کاربری از امنیت بالایی برخوردار بوده چون به غیر از پلکان، صعود از دیگر نقاط قلعه امکانپذیر نیست. موقعیت ممتاز جغرافیایی و آثار معماری باقی مانده در آن نشان از اهمیت در دوران کاربری اش دارد. در مورد سفالینه های یافت شده در قلعه پشتو می توان گفت، پراکندگی سفالینه های هزاره اول قبل از میلاد در این قلعه کمتر از آثار دوران اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی است. سفالینه های اشکانی و ساسانی این قلعه عمدتا دارای خمیره نخودی و قرمز و تزییناتی با کندهکاری هندسی است و سفالینههای قرون میانه اسلامی در دو نوع ساده و لعابدار با خمیرمایه مواد کانی است. قلعه پشتو (پشتاب) از شمال به ارتفاعات محلی "یغیلی داغلار" می رسد و روستاهای" چین ناب" و "کوجان "در جنوب و غرب آن قرار گرفته اند. این قلعه در آذرماه سال 1387 در فهرست آثار ملی ثبت شد.

سبلان (تلفظ نام در ترکی آذربایجانی: ساوالان، در تالشی: سفلون)، از کوه‌های مرتفع ایران است که در شمال غرب این کشور و در استان اردبیل قرار دارد. سبلان سومین قله بلند ایران (پس از دماوند و علم‌کوه) و یک کوه آتشفشانی غیرفعال است. ارتفاع قله این کوه 4811 متر است و در بالای قله آن دریاچه کوچکی قرار دارد. سبلان به خاطر آبگرم‌های طبیعی دامنه کوه، طبیعت تابستانی زیبایی دارد.

برای رفتن به این کوه زیبا باید از مشکین شهر و لاهرود عبور کرد. دریاچه اغلب بصورت دریاچه یخی بوده و فقط مدت بسیار کوتاهی ذوب میشود (حدود یک ماه از سال). بهترین زمان برای صعود به این کوه از اوایل تیرماه تا اواخر مرداد ماه می باشد. در مسیر غربی و بعد از جانپناه سنگی طبیعی به شکل عقاب وجود دارد که به سنگ عقاب یا عقاب داشی مشهور است.

آبشار لاتون در استان گیلان، 15 کیلومتری جنوب شهرستان آستارا، شهر لوندویل روستای کوته کومه جای گرفته‌است. ارتفاع تقریبی آبشار لاتون 105 متر است که بلحاظ بلندی ،مرتفع ترین آبشار گیلان و ایران به حساب می‌آید. فاصله از روستای کوته کومه تا آبشار حدود 6 کیلومتر است که در مدت طی این مسافت 3/5 ساعتی در حدود 750 متر ارتفاع زیاد می‌شود.

مسیر صعود آبشار تپه‌هایی جنگلی و بسیار زیباست که در طول مسیر چشمه‌های فراوانی با آبی خنک و نوشیدنی دیده می‌شود. انتهای مسیر نیز دارای پرتگاه‌هایی خطرناک و مرگبار است. آبشار از فاصله? 500 متری قابل رویت است. در مسیر صعود به آبشار لاتون به روستای قدیمی آسیو شوان می‌رسیم که تقریباً خالی از سکنه است. به زبان تالشی، آسیو به معنی آسیاب و شوان به معنی کنار رودخانه می‌باشد. در حاشیه? آبشار یکی از زیباترین جنگل‌های متراکم بکر و دست‌نخورده? گیلان با انبوهی از درختان آلو، به، گلابی، گردو، فندق و سیب وحشی وجود دارد که در 9 ماه از سال سرسبزی و زیبایی خود را حفظ می‌کند. از تنوع جانوری اطراف ابشار نیز میتوان به گرگ، گراز، خرس(نادر)، جوجه تیغی، اسب، گاو، و ... اشاره کرد. این آبشار از دامنه‌های شرق کوه اسپیناس سرچشمه گرفته و به رودخانه? لوندویل که با طول 17 کیلومتر خود نیز از کوه اسپیناس سرچشمه گرفته سرازیر می‌شود و با شیب تندی به سمت کوته کومه و لوندویل حرکت کرده و در آخر وارد دریای خزر می‌شود. حجم آب آبشار در فصول مختلف سال متفاوت است ولی در تمام فصول آب دارد.

قلعه رودخان یا قلعه حسام نام قلعه‌ای تاریخی در 20 کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. برخی از کارشناسان، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان دانسته‌اند. این قلعه با 2?6 هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد. دیوار قلعه 1500 متر طول دارد و در آن 65 برج و بارو قرار گرفته شده‌ است.

در دوره? سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه‌های مبارزاتی اسماعیلیان بوده‌ است. بر روی کتیبه سردر ورودی قلعه که اکنون در موزه? گنجینه? رشت نگهداری می‌شود? درج شده‌ که این قلعه در سال 918 تا 921 هجری قمری برای سلطان حسام‌الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده‌ است. این قلعه در ارتفاعی بین 665 تا 715 متر از سطح دریا واقع شده‌ و در کنار آن رودخانه‌ای با همین نام جاری است. قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگی حاکم و حرم‌سرای وی) و قورخانه (محل فعالیت‌های نظامی و زندگی سربازان) تشکیل شده‌ است. ارگ در قسمت غربی این بنا در دو طبقه واقع شده و جنس آن از آجر است. قراول‌خانه‌ها در قسمت شرقی در دو طبقه با نورگیرها و روزنه‌های متعدد بر اطراف مسلط است. چشمه‌ای نیز میان قلعه و گودترین محل آن وجود دارد. بخش شرقی قلعه شامل دوازده ورودی، زندان، در اضطراری، حمام و آبریزگاه است. بخش غربی دوازده ورودی دارد، چشمه، حوض، آب‌انبار، سردخانه، حمام، آبریزگاه شاه‌نشین و چند واحد مسکونی که با برج و بارو محصور شده‌اند، دیگر بناهای این بخش را تشکیل می‌دهند. 40 برج دیده‌بانی دور تا دور قلعه را احاطه کرده که اتاق‌های هشت ضلعی آن با طاق‌های گنبدی پوشانده شده‌ است. دور تا دور دیوارها و برج‌ها روزنه‌هایی شیب‌دار دیده می‌شود که برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی تعبیه شده‌اند. لازم به ذکر است که در طول تاریخ قلعه، هیچ‌گاه دشمنی به آن نفوذ نکرده و نتوانسته‌ آن را فتح کند. چون این قلعه? تاریخی در کنار رودخانه‌ای بنا شده‌، معادل باستانی "دژ رودگان" یا "روگان" (دژی که در کنار رود قرار دارد)یاتغییر یافته آن به نام قلعه? رودخان خوانده می‌شود . این واژه در اصل «قلعه روخان» بوده که «روخان» در زبان گیلکی به معنای رودخانه است. سپس به مرور زمان به «قلعه رودخان» تبدیل شده است. این قلعه در دوران‌های تاریخی به نام‌های «قلعه? هزارپله»، «حسامی»، «سکسار»، «سگسار» و «سگسال» نیز خوانده شده‌ است. قلعه رودخان از نظر زمین‌شناسی در منطقه‌ای بنا شده‌ که در تقسیم‌بندی زمین‌شناسی به مجموعه گشت شهرت دارد و طبق بررسی‌های اشتوکلین شامل دو فاز دگرگونی است. اولی مربوط به پرکامبرین-پالئوزوئیک با شدت دگرگونی بالا است و دیگری به زمان مزوزوئیک و با شدت دگرگونی پایین مطلق است. با توجه به گزارش‌های زمین‌شناسی، احتمال وجود ذخایر آهن در این منطقه بالا است. شواهدی برای فعالیت معدن کاری باستانی در این منطقه گزارش شده‌ است. ازجمله? آن‌ها پس‌مانده‌های ذوب در این منطقه‌است.

عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگل‌های شرق استان اردبیل به شمار می‌رود که دنباله جنگل‌های نیمه گرمسیری استان گیلان می‌باشد. این جنگل یکی از مناطق مهم گردشگری جنگلی است که به فاصله 10 کیلومتر از شهر نمین و 30 کیلومتر از شهر اردبیل قرار گرفته است.

مساحت منطقه فندقلو حدود 16 هزار هکتار است که بیش از چهار هزار هکتار آن تحت پوشش عرصه‌های جنگلی قرار دارد و بقیه را مراتع تشکیل می‌دهد. حداقل ارتفاع منطقه فندقلو از سطح دریاهای آزاد 1500 متر و حداکثر 1850 متر می باشد که از شمال به راه قدیم اردبیل - آستارا و آبادی‌های آرپاتپه، خانقاه علیا و سفلی از جنوب به کوه معروف خان بلاغی و آبادی‌های نیارق و از غرب به ننه کران، مهدی پستی، آبی بیگلو، کریم کندی، دگرماندرق و از شرق به حیران محدود است. در مجموع 19 گونه جنگلی متعلق به 8 تیره و 17 جـنس در ایـن منطقه شناسایـی شده اند در بیـن انواع شناسایـی شده گونه های نادری نظیر فندق، ممرز، راش، بلوط، بلند مازو و بیدمشک وجود دارد که به ارزش منطقه می‌افزاید. جنگل فندق‌لو به دلیل نزدیکی به شهر نمین و برخورداری از رطوبت منطقه و دسترسی آسان از جاده بین شهری اردبیل ـ آستارا، همواره به‌عنوان یک گردشگاه در استان اردبیل مورد توجه بوده است. در داخل جنگل یک استخر آب‌گرم به نام مشه سویی وجود دارد که آب آن خاصیت درمانی دارد. همچنین پیست اسکی روی چمن که برای برپایی اردوهای تیم ملی روی چمن از آن استفاده می‌شود، از جمله قابلیت‌های این منطقه برای جذب توریست در کلیه فصول سال است. با توجه به اینکه درخت فندق بیش از سایر گونه‌ها در این جنگل روییده است، این منطقه فندق‌لو نامیده می‌شود. در منطقه فندق‌لو گونه‌های جانوری مختلفی از قبیل: گرگ، روباه، خوک وحشی، خرگوش، خرس قهوه ای و پرندگانی چون عقاب طلایی، بلدرچین، هدهد، قرقاول، کبک، چکاوک، کلاغ ابلق و سیاه و ... در آن زندگی می‌کنند. این منطقه به خاطر داشتن جاذبه‌های منحصر به فرد جنگلی - مرتعی و گردنه زیبای حیران با جذابیت‌های طبیعی متنوع، قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت اکوتوریسم دارد. این منطقه دو بهار دارد، یکى از ابتداى فروردین تا پایان خرداد و دیگرى از مهر تا آبان. جنگل فندق استعداد پرورش صد نوع گل از جمله بوماداران و بابونه را دارد. هوای این ناحیه به علت قرار گرفتن در ارتفاعات، دارای تابستانی بسیار خنک و مطبوع و زمستانی سرد و مرطوب است که جزو مناطق سردسیر استان محسوب می‌گردد.

مطالب بر گرفته از همشهری آنلاین

استان آذربایجان شرقی به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی و آب و هوای معتدل کوهستانی دارای پوشش گیاهی و جنگلی بسیار انبوه و منحصر به فردی است، به همین دلیل یکی از قطبهای گردشگری و توریستی کشور محسوب می شود و در زمینه صنعت گردشگری پتانسیل و قابلیت های زیادی دارد. یکی از این پتانسیل ها ، منطقه حفاظت شده آینالو است که در 45 کیلومتری شهر کلیبر واقع شده و از توابع بخش خداآفرین شهر کلبیر می باشد.

اینجا محدوده بخش بسیار کوچکی از منطقه 80 هزار هکتاری حفاظت شده ارسباران است که از شمال غربی به روستای وایقان و از جنوب شرقی به روستاهای بالان و بهروز منتهی میشود. هر چند جاده منتهی به آینالو پر پیچ و خم بوده و برای رانندگان وسایل نقلیه همیشه خطرآفرین است، اما طبیعت بسیار زیبای آن که در میان کوههای سربه فلک کشیده و مملو از درختان وحشی قرار دارد، خستگی راه پر پیچ و خم را کاهش می دهد. منطقه جنگلی آینالو در حقیقت منطقه نگهداری مارال ها  و آهوهای وحشی است که از چند سال پیش به این منطقه آورده شده اند. همچنین این منطقه دارای پوشش جنگلی و مرتعی فراوانی بوده  که از جمله آنها می توان به: بلوط، ممرز، افرا، گیلاس وحشی، سرخدار، بارانک، نارون، ارس، گردو، گلابی وحشی، زالزالک، انار و ... اشاره کرد. در این منطقه گونه های جانوری دیگری که در تبعیت از کل اکوسیستم ارسبارانی است زیست می کنند که شاخص آنها: شوکا ، پلنگ، خرس قهوه ای، گربه وحشی و جنگلی و سیاه گوش، کل و بز وحشی است. در مسیر رسیدن به آینالو بر فراز کوهی، عمارتی زیبا بنا شده  که با توجه به شیوه معماری و ساختمان سازی آن به عهد قاجار مربوط است. شکوه و زیبایی ساختمان معماری و هنر اصیل ایرانی در امر ساختمان سازی را به نمایش می گذارد که چگونه سالها پیش با آن وسایل و ابزار ساده این چنین بنای با شکوه و با عظمتی را خلق کرده اند. آنچه در منطقه حفاظت شده آینالو اهمیت فراوانی دارد ایجاد امکانات مناسب برای گردشگران است. از جمله این امکانات وجود کانکس های اقامتی است. در این رابطه یکی از کارشناسان محیط زیست می گوید: با توجه به اینکه منطقه آینالو محل اجرای طرح احیای نسل مارال است همواره مورد بازدید گردشگران زیادی قرار می گیرد.

مطالب بر گرفته از وبلاگ بهار طبیعت

کلیسای سن استپانوس، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در استان آذربایجان شرقی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله 3 کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده‌است.

این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این اثر در تاریخ 15 اسفند 1341 با شماره? ثبت 429 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است. این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است اما در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گرد هم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند. سنت استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس ( یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است و در اغلب کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام وجود دارد. همچنین به دلیل متروکه بودن محل، به خارابا کلیسا نیز شهرت دارد. سنت استپانوس یا سنت استفان اولین شهید راه مسیحیت است که در 26 دسامبر سال 36 میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد. درباره تاریخ بنای کلیسا، اظهارات گوناگونی ابراز شده‌است. عده‌ای آن را از بناهای اوائل مسیحیت، می‌دانند برخی چون تاورنیه بنای آن را به دوره صفویه نسبت می‌دهند. در حالی که شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم زمان با کلیساهائی چون طاطائوس در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده‌است و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه‌های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای شگرف سنتاچمیادیزین، طاطائوس و آختامار و سنت استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافت. این کلیسا در محوطه‌ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصار سنگی که بنا را احاطه نموده بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه‌ای سنگی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام. دروازه این بارو در وسط دیوار غربی تعبیه شده و دارای دری چوبی وآهن کوبی شده‌است. در پایه‌های طرفین و طاق جناغی آن سنگ تراش با حجاری‌های ظریف به‌کار رفته و نقش برجسته‌ای از مریم و کودکی عیسی در پیشانی طاقنمای آن به‌چشم می‌خورد. این کلیسا دارای سه ساختمان اصلی و مشخص و همچنین قسمتهای فرعی مختلفی است. سه قسمت اصلی عبارتند ار: نماز خانه اصلی، اجاق دانیال، برج ناقوس. نمازخانه در زمینی به ابعاد 16 در 21 متر بنا شده‌است. در ورودی منبت‌کاری با تزئینات بسیار زیبای آن در وسط ضلع غربی تعبیه شده و از آثار نفیس اوایل دوره قاجاریه و احتمالاَ زمان عباس میرزا السلطنه فرزند فتحعلی‌شاه به‌شماره می‌آید. حجاری پایه‌ها و طاق‌نماها و نیم‌ستون‌ها و زنجیره‌های جوانب و مقرنس‌کاری‌ها و تزئینات طاق سردر به قدری بدیع است که بی شک از شاهکارهای هنر حجاری محسوب می‌شود. نقش برجسته‌هایی از حواریون و قدیسین و فرشتگان بر پیشانی طاق‌نماهای اضلاع شانزده گانه گریوگنبد که در حقیقت پاطاق گنبد زیبای نمازخانه کلیسا محسوب می‌شود مشاهده می‌گردد، پوشش این گنبد به صورت هرمی با سبک خیاری سی و دو پهلوئی است که بر روی یک پلان ستاره شکل شانزده‌پر قرار دارد. داخل طاق‌نماهای گریوگنبد یک در میان پنجره‌ای تعبیه شده که طاق هلالی تودر توئی دارد و بالاتر از پنجره، تصویر برجسته یکی از حواریون در داخل قابی چهار گوش نمای بیرونی آن را زینت می‌دهد. کتیبه‌ای از سنگ ماسه‌ای سرخ رنگ به‌خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیر طاق مدخل کلیسا به‌چشم می‌خورد که مورخ به سال 1245 هجری قمری مبنی بر خرید قریه دره شام جلفا توسط عباس میرزا ناب السلطنه فرزند فتحعلیشاه از مجبعلی بیگ نخجوانی به مبلغ سیصد تومان و وقف آن به کلیسای سنت استپانوس است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم و هو قدیم.
در عصر سلطنت اعلی حضرت قدر قدرت، قضا تؤامان، سکندر حشمت، دارا دربان، نواب اشرف، حضرت نایب السلطنة العلیه، عباس میرزا، ارواحنا فداه که خلف ارشد نامدار جمجاه، ظل الله، فتحعلیشاه قاجار است ابقی الله عمره و سلطنة و ادام الله ملکه که مرحمت بی‌نهایت درباره کمترین دعاگو سرکیس ولد استپان خلیفه جلفای من قراء نخجوان داشت، و گویا که حسن خدمت کمترین در پیشگاه حضور والا جلوه‌گر شده بود، بنابر این قریه دره شام را در تاریخ سنه 1246 به این کمترین که دعاگوی دولت ابد مدت شاهی بودم تیول مرحمت فرمودند که صرف اوجاق دانیال (ع) نمایم و دعاگوی عمر و دولت شاه و شاهزاده و امیرزاده‌ها باشم. در تاریخ سنه 1246 قریه دره شام را از عالیجاه محبعلی بیگ نخجوانی به مبلغ سه صد تومان گرفته، وقف اوجاق دانیال (ع) ساختیم، که هر کس در این مقام مبارک بعد از این خلیفه بوده باشد اولاً به دولت شاه ایران واجب است دعا نماید. ثانیاً لعنت خدا و نفرین رسول بر آن کس شود که این قریه را بفروشد و یا به بیع گذارد وصرف اوجاق ننماید. کتبه علی اشرف نخجوانی سده 1247
فضای داخل کلیسا به صورت صلیب (باسلیکا) می‌باشد که از سه قسمت ایوان نمازخانه و محراب تشکیل شده‌است. ایوان بر روی دو ستون و دو نیم‌ستون قرار گرفته در پشت آن و زیر گنبد اصلی نمازخانه کلیسا واقع شده‌است. گوشه‌های مقرنس پاطاق گنبد دارای تصاویری رنگی است که شیوه نقاش‌های مذهبی قرن 16 و 17 میلادی را به یاد می‌آورد. محراب در جانب شرقی نمازخانه قرار گرفته که 96 سانتیمتر از کف نمازگاه بلندتر است. ازاره محراب از سنگ مرمر است و بالای این ازاره‌ها را هفت طاقنمای جناعی دو طبقه زینت می‌دهد. از جمله تزئینات شگرف درون معبد سه نمازگاه سنگی انفرادی با حجاری‌های زیباست یکی از این نمازگاه‌ها را در وسط محراب قرار داده‌اند و دو تای دیگر در طرفین شمالی و جنوبی و نمازخانه بزرگ و در محاذات همدیگر قرار گرفته‌اند. این نمازگاه‌ها از آثار دوره قاجار به حساب می‌آیند. بر روی ایوان دو طبقه‌ای متصل به دیوار جنوبی کلیسا قرار گرفته و دارای گنبدی هرمی شکل هشت ضلعی است که بر روی هشت ستون استوانه‌ای از سنگ سرخ با سرستونهای زیبا استوار گردیده‌است. این برج در زمان عباس میرزا نایب السلطنه مرمت شده‌است. پیشانی طاق‌های بین این ستون‌ها که پا طاق گنبد برج محسوب می‌شوند، با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر زینت یافته ودر سطح ایوان برج، قبوری از بزرگان آیین دین مسیح به چشم می‌خورد ودر دیوار ضلع شمالی این برج که بخشی از دیوار جنوبی کلیسا نیز بشمار می‌آید، تصاویر بر جسته‌ای از مریم مقدس و عیسای مسیح مشاهده می‌شود. در صحن این برج، تعدادی قبر به‌چشم می‌خورد که گفته می‌شود متعلق به افراد سرشناس و بزرگ مسیحی است. همچنین گویا ناقوس برج توسط ایتالیایی‌ها برای مرمت برده شده اما برگشت داده نشده‌است. تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا که 6 متر عرض و نزدیک به 20 متر طول دارد و به سه قسمت مساوی تقسیم می‌شود:
1- اجاق دانیال که به وسیله دیوار از تالار جدا شده و به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی معروف است
2- تالار اجتماعات در وسط قرار گرفته‌است
3- محل غسل تعمید در انتهای شرقی تالار واقع است که در آن سکوی بلندی به چشم می‌خورد که میز سنگی غسل تعمید در وسط آن نهاده شده‌است
مدرسه مذهبی یا دیری در کنار کلیسا وجود دارد که قدمت آن را به بیش از 900 سال پیش نسبت می‌دهند. که در چهار طرف آن اتاقهایی وجود داشته که طبقه فوقانی آن جهت استراحت مسافرین و زائرین و طبقه زیرین محل اصطبل چهار پایان آنان بوده‌است. این دیر فعلاً در دست تعمیر است. درباره تاریخ بنای این کلیسا که یکی از شاهکارهای معماری است. مطالب مختلفی نوشته شده‌است. برخی بدون توجه به وقایع تاریخی و تاریخ تطور شیوه‌های معماری بنای آن را تا نخستین سده‌های مسیحیت پیش برده‌اند در حالیکه شیوه بنا و مصالح ساختمانی و تزئینات هنری نشان می‌دهند که بنای این کلیسا همزمان با کلیساهای آختارمار و طاطائوس احداث شده‌است. صدها سنگ نبشته به زبان ارمنی در داخل و خارج بنا نصب شده‌است که اگر این سنگ نبشته‌ها به زبان فارسی ترجمه گردد بانی و معمار و تاریخ بنای کلیسا حتی قسمتهایی از تاریخ اقوامی که در این سرزمین می‌زیسته‌اند. روشن خواهد شد. این بنای تاریخی به شماره 429 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده و به خاطر قدمت و سابقه تاریخی و مذهبی و شیوه معماری منحصر به فرد آن در سال 1386 همراه با کلیساهای دیگر در استان آذربایجان، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور مجموعه سه کلیسای سنت استپانوس، زور زور و قره کلیسا را به عنوان یک پرونده برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارائه داد. در سال 2006 میلادی سه کلیسا برای ثبت در یونسکو پیشنهاد گردید که این کلیسا یکی از آنهاست. مراحل تشکیل پرونده این بنای تاریخی در حال انجام است و روند بازسازی و مرمـّت کلیسا به این منظور انجام شد. همچنین تعمیرات اساسی و گسترده‌ای با حفظ سبک شیوه معماری گذشته آن، با همّت سازمان میراث فرهنگی کشور و با همکاری شورای خلیفه‌گری ارامنه صورت گرفته‌است. از جمله اقداماتی که در این راستا انجام گرفته می‌توان به تهیه نقشه فتوگرامتری با تمام جزئیـّات آن، تعمیر قسمت‌هایی ازحصار، خاک برداری داخل دیر، تعمیر کلّی پشت بام حجره‌ها و اتاق‌ها و ایجاد شیب مناسب در پشت بام آنها، ترمیم بخشی از دیوارهای فروریخته و تعمیر اساسی پشت‌بام کلیسا و نماز خانه، تعمیرطبقه? اوّل و دوم برج ناقوس، پنجره‌های چوبی، آتش دان‌های قدیمی و مانند آن‌ها اشاره کرد. اخیراَ افزون بر کارهای مرمتی فوق جهت استحکام بخشی بنا و آماده‌سازی آن برای بازدید جهانگردان که توسط میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی صورت گرفته‌است، جاده سابق آن نیز به نحو مطلوبی تعریض و آسفالت گردیده‌است. در سال 1384 کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طی مرمت بنا، بقایای استخوان حواریون و قدیسین مسیح را کشف کردند که طبق روایات تاریخی در این کلیسا نگهداری می‌شده‌است. آن‌ها بقایای استخوان‌ها را در میان دو طاق کلیسا شناسایی کردند. علاوه بر بقایای استخوانی چند تکه تخته مربوط به جعبه‌های نگهداری این استخوان‌ها، چند تکه پارچه زرد و آجری، تکه‌های موم، گِل اخرا و دانه‌های کُندر نیز در این محوطه شناسایی شده‌است. اسقف اعظم و خلیفه ارامنه تهران و شمال ایران با ارزشمند خواندن بقایای استخوانی یافت شده در این کلیسا از احتمال تعلق این بقایا به جسد حضرت یحیی خبر داد.

دارانداش روستایی در 24 کیلومتری شهرستان زنوز می باشد و شهرت آن بخاطر وجود دالانهای آبرو زیبایی میباشد که در مسیر رودخانه در اثر فرسایش بوجود آمده است. برای رسیدن به این منطقه بایستی از مسیر تبریز مرند زنوز و زنوزاق دارانداش گذر نمایید در ضمن داشتن تجهیزات از جمله طناب و نردبان و همچنین راهنمای آشنا به سنگ نوردی ضروری است.

مسیر به این شرح میباشد که پس از عبور از روستای دارانداش وارد دره رودخانه شده که حدودا دو ساعت به طول می انجامد و بعد از آن در مسیر عکس حرکت اب حرکت کرده و پس از 20دقیقه به دالانهای سنگی میرسید که طی این مسیر با کمک نردبان وطناب البته در دو یا سه منطقه ،حدودا یک ساعت و نیم زمان میبرد بعد از عبور از این منطقه به قسمتهای بالا دست رودخانه رسیده و از انجا به جاده برمیگردیم

برگرفته از مطالب آقای پیمان کاظمی