یکی از بهترین شعرهای استاد کریمی که حالت مناظره مانند دارد و نوعی توجه به جهان اخرت و اون دنیا با حالت طنز و شعر بیان شده است

عزرائیل

منی مامور ایلیوب خالق سبحان حــاج آقا

قبض روح ایتماقا گلدیم سنی الان حـاج آقا

ویردی مستنطق رحلت منه فرمان حـاج آقا

وقت قورتاردی نفس چکماقا قادر دگوسن

آلورام جانیوی سس چکماقا قادر دگسن

جواب مریض

آی علی آی ولی آی وای دورن اوغلان ایاقا

کیمدی بو بی ادبانه بیله گیردی اطاقا

بو صفتده بشر اولماز باشی بنزیر بالاقا

نه سلام ایتدی نه تعظیم عجب هیوره دی

چاتدادی باغریم اماندی بونه بد منظره دی

عزرائیل

کیشی قشقیرما علی یا ولی گورمزله منی

منه مردم ملک الموت دیللر علنی

گلمیشم من آپارام محضر معبوده سنی

داخی بوندان بویانا بیر کسه آمر دگوسن

وقت قورتاردی نفس چکماقا قادر دگوسن

مریض

منی عفو ایله داداش بیلمدیم عزرائیل سن

شکر لله سن اوزون بیر ملک کامل سن

خدمتون فرضیدی پیک ملک عادل سن

اوتی بیر چای گتورسونلر هله تعجیل ایلمه

صبر هر ایشده گوزلدور بیله تعجیل ایلمه

عزرائیل

کیشی اوخشاتما منی قونشووز عبدالکریمه

من بو دنیا سولارین ایچمرم افسانه دیمه

من طلبکار دگولم چوخ دیله توتما سریمه

چوخ قالورسان هله بو دیللره ماهر دگوسن

وقت قورتاردی نفس چکماقا قادر دگوسن

مریض

سنه بنزر بیری گلمیشدی بیر آز بوندان ازل

چوخ خوش اخلاق صداقتلی نظافتلی گوزل

کیمیمیش او سنه قربان اولوم ای پیک اجل؟

نه دیوم عینا اونون باشی سنون باشیودی

بولمرم اوغـلویدی یا بالا قارداشیویدی

عزرائیل

عمو دکتوردی او ، اوغلوم دگی ، یولداشدی منه

قبض روح ایتماقا یولداش ندی قارداشدی منه

خیلی ماهردی بو ایشده آتادان باشدی منه

گوردوم اما سن اونا قوشمالی خاسر دگوسن

وقت قورتاردی نفس چکماقا قادر دگوسن

مریض

دوزدی مامور ایلیوبدور سنی خلاق کریم

بلکه سن سهو ایلیوبسن او دیه ن من دگلم

هله مندن قوجلار وار نه روادور من ئولم

گرچه زحمتدی قیت بیر سوروش اوندان صورا گل

آدیمی شغلیمی گیت بیر سوروش اوندان صورا گل

عزرائیل

کـیشی آغـریتدی منیم باشیمی بو طول کلام

اللی میـن ایل جان آلان سهو ایلمز اولما عوام

عمـووی عمــه وی اجدادیوی بیر بیر تانیرام

سن مگر مصطفی خان اوغلی مظاهر دگیسن؟

وقـت قورتـاردی نفس چکماقا قادر دگوسن

مریض

استاد کریمی مراغه ای دن

 (ساغلیغیمدا منی یاد ائت اخوی)

ساغلیغیمدا منی یاد ائت اخوی

من اؤلنده ن سورا جیرما یَخَوی

ساغلیغیمدا منی دیندیر دیل ایلن

گلمه ترحیمیمه تاج و گول ایلن

ساغلیغیمدا الیوی چک باشیما

یاخما بورنون زیلیغیین باش داشیما

تا وارام اوزمه الیمدن، الیوی

نه قرا گیی؛ نه اوزاد سقلووی

قوی یانیم من سنه سنده منه یان

سن منه جان دئ؛ دئییم من سنه جان

ساللاما قبریمه شالوار؛ باقووی

دایاما بؤیرومه س..؛ دا… وی

دیلیم اولسئیدی پوزاردیم تاقووی

الیم اولسئیدی کسردیم آقووی

ساغلیغیمدا قولووی بوینوما سال

گاه گاهی بو سولان کؤنلومو آل

هئچ گلیب قبریمه یاد ائتمه منی

باشیما چالما غلط فاتحه نی

قالاما شمعیله تونقار گؤ… مه

اؤلموشم؛ یاخمامیشام بال گؤ..مه

کاش گورکان قویا قبریمه دلیک

منیله دفن اولا بیر جانلی چلیک

او آداملار کی گلیر فاتحه یه

ساغلیغیمدا منه چیخمازدی اییه

اوزادئیدیم کفن آتدان چلیگی

زور وئریدیم گنلئیدی دلیگی

بابا ساغلیقدا منیم گول اوزومه

مشتری اول سؤزومه هم اؤزومه

منی تشویق ائله خلعت لریله

کؤنلومو شاد ائله دعوت لریله

نه یالان چپیکله، قه قه لریله

مرسی، احسن، یاشا، به به لریله

ائل گرک قیمت اشعاری بیله

نه یه ایراندا گؤره ک شاعیر اؤله

صنعت شعری چکیرلر فیسادا

دوشدو بازار فصاحت کاسادا

بیر غزل کی گلیر عشقیله باشا

کیم آلیر بو غزلی بیر لاواشا

سعدی، حافیظ، بابا طاهر، خیام

سحرین ائتدی ناهار، ناهارسیز آخشام

کیم گئییر اگنینه قیمتلی قبا

سالماییر چیینینه بیر تازه عبا

شهریارین آدی دیللرده گزیر

تازه حیدر بابا اللرده گزیر

بیر کیچیک ائوده گونون وئردی باشا

قالدی بیر مانقالی بیر حوققا ماشا

ای خدا وئر بیزه ده عقل و شعور

شاعری ائیله مه یک زینده به گور

کریمی مراغه ای

چاغداش آذربایجان شعر و ادبیات وورغونلارینا «کریمی مراغه ای» أن تانینمیش سیمالردن دیر. اونون6 جیلدلیک «رنگارنگ» آدلی کیتابلاری طنز بیر روح داشی یاراق، عامییانه ایصطیلاح لارلا دولو اولماقلا، اینجه و درین معنالی تعبیرلرین حیکمت لی قایناقی دیر. او سئویملی شعرلری له اجتماع دا اولان یانلیش اینانج لاری تنقید آتشینه توتور و خورافات چمبرینده سیخیلان ائل اوبانی آجی لار ایچینده گؤردوکده، اوره گه یاتان شعرلر ایله اونلاری گولدوره‌ر‌ک آییلتماغا و دوشونمه‌گه چاغیریر. اؤزو دئمیشکن:

«شاعیرم شام و سحر فیکر ائدیره م سؤریازیرام / آجیغین گلسه ده یا گلمه سه ده دوز یازیرام»

کریمی مراغه ای شاهلیق اوصول ایداره سی دئورینده، اؤزل لیک له1325 ـ نجی ایل دن سونراکی هر نه تورکجه کیتاب وار ایدی بوتون آذربایجان شهرلرینده اونلاردان تونقال لار قالاییب مئیدان لاردا اودا چکدیلر و تورکجه اثر یازیب یارادماق بؤیوک بیر سوچ و جورم حئسابلاندی، ائله یه بیلدی1338 ـ نجی ایل ده سانسورون یئددی قات حاصارلارینی باجاریقلا آشیب جانینی خطره سالماق لا، "رنگارنگ" کیتابی‌نین بیرینجی جیلدینی گئنیش اؤلچوده نشر ائدیب یایماقلا، خلقین بؤیوک ایستیقبالینی قازانسین. اونون شؤهرتی ایران مرزلرینی آشاراق چوخلی تورک دیللی اؤلکه لرده ایسه، شعرلری دیل ازبری اولوب سینه لرده نقش اولدو.

اونون شعرلری تمثیل دن فایدالاناراق بوتون خلقی آراسیندا چوخ دانیشیلان سوژه لردن دولو ایدی و بو اوزدن ده حیکایه کیمی نقل اولارکن، «تازه گلین لر»، «گونولر»،«قاینانالار»، «لبه دارلی فحله لر»، «فالچی لار»، «أر آروادلار»، «دامادلار»، «مشاطه لر» و حتتا «خوروزلار« و «پیلوولار» دیله گلیب اؤز احوالات لاریندان دانیشیرلار. اؤزل لیک له بو بیت لرله باشلانان شعرلری خلق دیلیندن ائشیدی‌لرکن اجتماعی رابطه لرده بو شعرلری شاهید چکیردیلر:

 نه اولار سوسپه سن بو دل سوزانه پیلوو

ائده سن بیرجه توجه منِ نالانه پیلوو

@@@

من سیز بو مراغه منه زینداندی ماتان میز

ای هر باخیشیندا جان آلیب عشوه ساتان قیز

@@@

فالچی قارداش قاپی دا دورما بویور گل ایچری

باجی وین بیر ایکی ساعت سنه واردی دردسری

@@@

او زمانیکه جیبیمده دوهزایم وارایدی

هامی مجلیس ده منیم عزّ و وقاریم وارایدی

@@@

اوغلانلار ایچینده بَرَکاللاه بیزیم اوغلان

بیر دسته قیزیل گولدی ماشاللاه بیزیم اوغلان

@@@

قوی سنه بیر سؤز دئییم آی مش جمال

قورخورام آمما سالاسان قیل و قال

@@@

منه بیر نازلی قیز آل عیصمه تی نئیلیرسن آتا

بیر قیز آلماقدا بو قَدَر دیققه تی نئیلیرسن آتا

 کریمی مراغه ای نین رحمتلی آتاسی ایسه آدلیم شاعیرلردن ایدی کی« ذاکر مراغه» آدیله شعرلری چاپ اولاراق حتتا1324 نجی ایل ده «آنادیل» آدلی درس لیک کیتابلاری کی آذربایجان مدرسه لرینده رسمی حالدا اوخونوردی، اونون یارادیجیلیقین دان سؤز آچمیشدی.

شادروان محمد صادق مرادی

توسط محمدباقر فتحی ثانی · اسفند 4, 1391

همانطور که قبلا ذکر شد از فرهنگیان دلسوز و با گذشت و معلم بزرگ اخلاق مرحوم شادروان محمد صادق مرادی یکی از مدرسین با فرهنگ این روستا  بود. او اولین معلمی بود که قلم به دست تک تک بچه های این روستا داده است ‘ محبت و مهربانی این شخصیت در دل تمام محصلین این مدارس جای دارد . این معلم دلسوز و بخشنده در کارهای عام المنفعه  نیز همیشه پیشقدم بود. زمانی که جهاد سازندگی  اقدام به لوله کشی آب آشامیدنی به روستا کرد ایشان در دامنه زمین زراعی خود که چشمه ای کوچک بود وقف نمود تا آب آن را وارد لوله کرده و به روستا هدایت کنند. همچنین بخشش و هدیه زمین ارث پدری خود به خانه بهداشت که این مرکز در سال1367 به همت اهالی و  با هزینه دولت و کمک مردمی راه اندازی شد.

نامبرده در فرازی از وصیتنامه اش مینویسند:

« آنطور که باید به مردم خدمت کنم نتوانستم امیدوارم از قصورات بنده بگذرند»

بس سنه کیم آغلایاجاق؟ / ستار گول‌محمدی

04 بهمن 1392 درشعر

گنجعلی صباحی‌نین حیات و یارادیجیلیغینا دایر / ائلدار موغانلی

21 دی 1390 درمقاله‌

اؤتن گونلرین قوجا قارتالی
گنجعلی صباحی‌نین حیات و یارادیجیلیغینا دایر
ائلدار موغانلی

معاصر گونئی آذربایجان ادبیاتی‌نین نثر قولو، قوجامان یازیچیمیز گنجعلی صباحی‌نین آدی‌لا باغلی‌دیر. آذربایجان دیلی و ادبیاتی اوزره آکادئمیک تحصیل صاحبی،  دیل و ادبیاتین اینجه‌لیک‌لرینی و بدیعی خصوصیت‌لرینی دریندن بیلن، دوغما خالقی‌نین معنوی عالمینی یاخشی تانییان، جمعیتین داخیلینده‌کی قایدا- قانونلاری، اجتماعی و سیاسی مبارزه‌ده‌  اؤیره‌نن قوجامان ادیب، اؤز دؤورو شرایطینی گؤستر‌ن پارلاق نثر اثرلری‌نین یارادیجیسی اولموشدور. بو اثرلر، اجتماعی قورولوشون گئرچک‎لیک‌لری‌نین شفاف بیر بدیعی گوزگوسو اولماقلا برابر، اجتماعی طلباتین جاوابی کیمی، ادیبین صنعت یؤنونو قاباریق شکیلده نمایش ائتدیره بیلمیشدیر.

ائنیش- یوخوشلو حیات
آنادان اولماسی‌نین یوز دؤرد ایل‌لیگینی قارشیلادیغیمیز استاد گنجعلی صباحی، 1285- ینجی گونش ایلی‌نین بهمن آییندا، “مرند” شهری‌نین یاخینلیغیندا “قانلی داغ” اته‌یینده یئرلشن “میاب” کندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. آتاسی یونس کیشی، مینلر آذربایجانلی کیمی یوخسوللوغدان، آجلیقدان و اجتماعی فلاکتدن جان قورتارماق اوچون، آرازین او تایینا کؤچمک مجبوریتینده قالمیشدیر.

یئددی یاشیندا هله اوشاق ایکن دوغما یوردو “میاب” کندینی ترک ائدیب، آرازین اوتایینا گئده‌ن گنجعلی، نهایت 40 یاشیندا ایکن، ساچلارینا قار یاغمیش، حیاتین ائنیش- یوخوشلاریندان کئچمیش، شیرینلی-آجیلیقدان دویونجا دادمیش، ایستی سویوقلارینی سووودوقدان سونرا، آرزوسوندا اولدوغو دوغما یوردا، آنا وطنه دوغروگئری دؤنور.
1324‌- ینجی ایلده باش وئرمیش 21 آذر انقلابی، دوغروداندا آذربایجانین سیماسینی دییشمیشدی. مستبد دؤولت یئرینه، دموکراتیک بیر رئژیم گلمیش، یئنی آزاد بیر حیات قوروجولوغونا باشلامیشدی.

گنجعلی صباحی اؤزونو یئنی‌دن دوغولموش کیمی حس ائدیر و یورولمازجاسینا، تبریز رادیوسونون ادبی بوراخیلیش شعبه‌سینده خالق شاعیری بالاش آذراوغلو ایله امکداشلیق ائدیر و تبریز دانشگاهی‌نین دیل و ادبیات شعبه‌سینده‌ده تدریس ائتمه‌یه باشلاییر.

گنجعلی‌نین بئله آزاد حیات سورمه‌سی چوخ چکمیر. آذربایجاندا عمله گلمیش آزاد و دموکراتیک حیات طرزی‌نین،  بوتون ایرانا یاییلاجاغینی دویان آمریکا و انگلیس دؤولتلری و قولدور محمدرضاشاه، بو مقدس نهضتی قانا چکمک فیکرینه دوشورلر. ملت‌لر تشکیلاتیندا های- کوی سالیب ، آذربایجانین تجزیه اولدوغونو تهلوکه‌سیزلیک شوراسینا آپاریرلار و نهایت آذربایجاندا ایالت انجومنلری‌نین تهلوکه‌سیزلییینی تامین ائتمک بهانه‌سیله، اورایا  قوشون چکیب، مثلی گؤرونمه‌ین جنایت‌لره ال وورورلار.

آذر آیی‌نین 20- سینده، آذربایجان ملی حکومتی آمریکا سیلاحلاری‌نین قارشیسیندا تاب گتیره بیلمه‌ییب، دئوریلیر و شاه قوشونو جدی بیر مقاومته اوغرامادان تبریزین دروازالاریندا دوشرگه قورور. شاه جاسوسلاری‌نین تشبوثوایله فئودال‌لار و عسگر باققال‌لارین باشچیلیغی‌ایله سیلاحلانمیش قارا گروهلار، فاجعه‌لر تؤره‌دیر، مینلر انسانین قانینی تؤکورلر. آتالار اوغولسوز، گلینلر ارسیز، اوشاقلار آتاسیز قالیر. نه آخان قانلی گؤز یاشلارینا باخان اولور، نه‌ده آنالارین فریادینا. بئله‌لیک‌له شاه قوشونلاری بیر “فاتح” کیمی آذر آیی‌نین 22- سینده شهره دولورلار.

گنجعلی صباحی‌نین اضطرابلی گونلری و آجیلی آنلاری یئنه‌ده باشلاییر. آذرین 23- ینده توتولور و مینلر آذربایجانلی کیمی ایشکنجه آلتینا آلینیر.  نهایت “مهاجر” و “متجاسر” آدی‌لا نئچه آی زینداندا قالدیقدان سونرا، لرستانین بدرآباد منطقه‌سینده یئرلشن “قلعه مظفر”ه سورگون ائدیلیر و ایکی ایل اورادا قالماق مجبوریتینده قالیر.

1327- ینجی ایل شاه “عفو عمومی” اعلان ائدیر و بئله‌لیک‌له گنجعلی سورگوندن یئنه‌ده باشی بلالی تبریزه ، عائیله‌سی‌نین یانینا قاییدیر. آنجاق اودا بیر چوخلاری کیمی اصیل معنادا عفو اولمامیشدی. تبریزده هئچ بیر ایش تاپا بیلمیر ، هارا گئدیرسه، بیر سابقه‌لی مجرم کیمی اونو قارشیلاییرلار. بو دؤزولمز شرایط بیر یاندان، دولانیشیقلاری‌نین چتین اولماسی‌ایسه باشقا بیر یاندان، گنجعلی‌نی تبریزدن چیخماغا وادار ائدیر و نهایت 1329- ینجی ایلین باهاریندا عائیله‌سی‌له بیرگه، تهرانا کؤچور و قارداشی – گؤرکملی رئژیسور صمد صباحی- ‌نین یاردیمی ایله ایشه باشلاییر.

گنجعلی صباحی‌نین تهراندا یاشاماغی‌دا چوخ آغیر اولور، آنجاق او روحدان دوشمه‌دن، اؤز اجتماعی و ادبی فعالیت‌لرینه داوام وئریر. خصوصی‌له نئفتین ملی‌لشمه حرکاتی آلتیندا یارانان سیاسی آتموسفرده، او یولداشلاری‌لا بیرلیکده “آذربایجانلی‌لار انجومنی” و بو انجومنین نزدینده ” آذربایجان یازیچیلار و شاعیرلر مجلیسی”نی1331- ینجی ایلده یارادیر و تهراندا نشر اولان “بشریت” و “بشیر آینده” گونده‌لیک‌لری و چوخ تیراژلی “چلنگر” درگیسینده اؤز اثرلرینی یایماغا باشلاییر.  گنجعلی‌نین “خائین” عنوانلی حکایه‌سی ائله ایلک دفعه چلنگر درگیسی‌نین سون اوچ ساییندا چاپ ائدیلیر.

قولدور محمدرضانین آرخاسی اولان آمریکا دؤولتی و باشقا استعمارچی‌لار، ایراندا گئدن ملی حرکاتین آتشینی سؤندورمک فیکرینه دوشورلر. شعله‌لنمکده، ظولم و فساد سارایلارینی یاندیریب، شاهلیق استبدادینا سون قویماقدا اولان آتشی، مینلرله آزادلیق قارتال‌لاری‌نین قانی ایله سؤندورورلر. “28 مرداد” کودتاسی زیندانلارین آغزینی یئنی‌دن آچیر، سییا مامورلاری‌نین الیله ایشکنجه‌لر باشلانیر، دار آغاجلاری قورولور، سیلاحلار ایشه دوشور و وطنین ان شرفلی اوغول‌لاری آمانسیز اؤلومون آغزینا تاپشیریلیر. گنجعلی صباحی‌ده یئنی‌دن تعقیبه، آزار – اذیت‌لره معروض قالیر و اجتماعی حق‌لردن محروم کیمی، آغیر ایللری باشدان کئچیریر.  بو محرومیت‌لر، سونرالار ساواکین  تئز- تئز سورغو- سووال‌لاری‌لا کامیلله‌شیر و بهمن انقلابی‌نین غلبه‌سینه قده‌ر اوزانیر.

1357- ینجی ایل بهمن انقلابینی گؤردوکده، سانکی یئنی‌دن آنادان اولور. یاشی‌نین چوخ اولماغینا باخمایاراق تهراندا “آذربایجان یازیچیلار و شاعرلر جمعیتی” و ” آذربایجان انجومنی” ‌نین یارانماسیندا جدی اشتراک ائدیر، “یولداش” ، “وارلیق” ، “انقلاب یولوندا”، “اولکر”، “گونش” و …  مجله‌لرینده اؤز حکایه و ادبی- تنقیدی یازیلاری‌لا چیخیش ائدیر،  ادبی محفیل‌لرده بیر آق‌ساققال کیمی حضور تاپیر، تهراندا یاشایان شاعیرلر و یازیچیلار جمعیتی‌نین اورگانی عنوانی‌ایله نشر اولونان “گونش” مجله‌سی‌نین بانیسی و آپاریجیلاریندان اولور ، ایللر بویو ایشیق اوزو گؤرمه‌ین اثرلرینی چاپا حاضیرلاییر و آذربایجانین مختلف شهرلرینده قورولان ادبی مراسیملرده اشتراک ائدیر. بئله‌لیک‌له، اون‌لار ایل اوره‌یینده چکدییی آغری‌لاری آزادلیق شیرینلییی‌ایله دییشدیرمک ایسته‌ییر.

قوجامان ادیب گنجعلی صباحی‌نین اوزون ایللر ادبی- اجتماعی فعالیت‌لریندن تجلیل ائتمک اوچون، دوستلاری و شاگیردلری طرفیندن حاضیرلیق آپاریلیر، حاققیندا یازیلان شعر و باشقا یازیلار توپلانیلیر،  مراسیمین پروگرامی استادین اؤز اطلاعسی‌لا یازیلیر، آنجاق اجل آمان وئرمیر و معاصر دموکراتیک نثریمیزین بانیسی، قوجامان ادیب و آذربایجانین اونودولماز اجتماعی شخصیتی استاد گنجعلی صباحی 1368- ینجی ایل شهریور آیی‌نین 15- ینده، 83 یاشیندایکن دونیاسینی ده‌ییشیر و ابدیته قوووشور.

استاد صباحی‌ شخصیتی و صنعتی پرستشکارلاری، اجلین آمان وئرمه‌دییی ایشی یئنی‌دن یئرینه یئتیرمه‌یه چالیشیرلار  و نهایت 1383-ینجی ایلین مهر آییندا، ساهر، صابر و نباتی ادبی انجومنلری، آذری مجله‌سی، خانه فرزندان آذربایجان و بیر سیرا ادبی- مدنی درنک‌لر، آذربایجان شاعر و یازیچیلاری طرفیندن بئله بیر بیلدیریش یاییلیر:

” آذربایجانیمیزین گؤرکملی یازیچیسی، فداکار معلمی، استاد گنجعلی صباحی‌نین آغیرلاما مراسیمی، مهر آیی‌نین 17- سینده تهرانین بهمن مدنیت ساراییندا کئچیریله‌جکدیر. بو آغیرلامایا قاتیلماق ایسته‌ین حؤرمتلی قلم صاحیبلریندن ایسته‌نیلیر معاصر آذربایجان نثری‌نین آتاسی، استاد گنجعلی صباحی‌نین حیات و یارادیجیلیغی‌ایله باغلی اثرلرینی، آغیرلاما مراسیمین آپاریجی هیاتینه چاتدیرسینلار.”
بئله‌لیکله مهر آیی‌نین 17-سینده، بهمن مدنیت سارایی‌نین شهید آوینی زالی، مثلی چوخ آز گؤرونن طمطراقلی بیر آغیرما مراسیمی‌نین شاهدی اولور.

مبارزه‌ده یوغرولموش یارادیجیلیق
استاد صباحی صنعتی‌نین ان باشلیجا سجیه‌سی، دؤرون ادبی حرکاتـینی یؤنم‎لندیرمک و خصوصیله نثریمیزی دموکراتیک ماهیته یئیه‌لندیرمک و ادبی بیر آخیما چئویرمه‌سی‌دیر. نئجه‌ کی، قوجامان یازیچی‌نین ادبی- بدیعی تأثیر گوجو بو گون ‌ده دموکراتیک نثره مراجعت ائدن یازیچیلاریمیزی اؤز شعالاری آلتـینا آلیر و جمعیتین حیاتـی ‌ایله علاقه‌دار مسئله‌لرین نئجه حل ائدیلمه‌سینی، یازیچیلاریمیزین اثرلرینده آیدینلاشدیریر.

گنجعلی صباحی‌نین ادبیات عالمینده آتدیغی ایلک آددیملار، آذربایجان خالقی‌نین ملی آزادلیق حرکاتـی‌ عر‌فه‌سینده اولوب، یارادیجیلیغی‌نین چیچک‎لنمه دؤرو ‌ایسه، نئهضتین مغلوبیتیندن سونرا  باشلامیشدیر. او، اوزون مدت حبس و سورگونده قالسادا، همیشه خالق و وطن حاققیندا دوشونور، دوشوندوکلرینی بدیعی اثر سویه‌سینه قالدیرماق آرزوسو ‌ایله یاشایـیر. تصادوفی دئییل کی، یازدیغی حکایه‌ و ادبی تنقیدی مقاله‌لرینده‌ ده، وطن ایدئآل‎لاری و خالقیمیزین باشیندان کئچن قانلی- قادالی احوالاتـین، دیدرگین آذربایجانلی‌لارین اجتماعی طالئعی‌نین و صینیفلی جمعیتده یاشایان یوخسول انسانین اجتماعی عدالت اوغروندا آپاردیغی مبارزه‌نین شاهیدی اولوروق. یازیچی‌نین اثرلری‌نین اساس مؤوضوسو آذربایجان خالقی‌نین کئچیرتدییی آغیر تاریخی آنلاری و یاشادیغی عذابلی و ایشکنجه‌لی حیاتـی اولموشدور.

حکایه‌چی‌لیک
قوجامان ادیبین حکایه ساحه‌سینده‌کی قلم محصول‌لاری، “قارتال”  و “حیات فاجعه‌لریندن”  آدلی کیتابلاریندا بیر یئره توپلانیبدیر.
“قارتال” کیتابینا:  “قارتال”، قوجالیقدا یورغالیق”، گول دسته‌سی”، “آنا قلبی”، “عارسیز قافار”، “کئفلی”، “اؤز آرامیزدا قالسین”، “حیات آجیلیقلاریندان” و “اوشاق اوسته ساواش” حکایه‌لری داخیل‌دیر. بوتون بو حکایه‌لرده، یازیچی‌نین عمده موضوعلاری: انسان یاشایـیشی، آذربایجان قادینی و آنا سیماسی،  اجتماعی محرومیت‌لر و سیخینتـی‌لار و ان مهمی، فئودالیسم قورولوشونون اخلاقی، اجتماعی و مدنی کئیفیتلری‌دیر.

قارتال مجموعه‌سینده‌کی حکایه‌لرین بدیعی فضاسی ائله جانلی، قهرمانلارین اجتماعی مناسبت‌لری ائله دولغون، ایکی قوطبلی جمعیتین اخلاقی آنلاملاری، کندلردن شهره اوز قویان یوخسول عایله‌لرین عذابلی معیشتی‌نین بدیعی تصویری ائله ایناندیریجی و تأثیر ائدیجی‌دیر کی، اوخوجو سانکی اؤزو او حادثه‌لری گؤروب و یاشامیشدیر. بو حکایه‌لرین اساس مزیتی و یوکسک ادبی دیری اونلارداکی طبیعی داورانیش، اجتماعی تیپ‌لر و جانلی و دولغون دیالوقلاردیر. بو کیفیت‌لر گنجعلی صباحی‌نین اجتماعی گئرچک‌لیک صنعت اوسلوبوندا باجاریقلی بیر یازیچی اولدوغونو گؤستریر.

“قارتال” حکایه‌سی آذربایجان کندلی قادینی‌نین فداکارلیغی و انسانی دویغولاری‌نین ترنّومو ‌ایله یاناشی، فئودال عایله‌سی‌نین اخلاقی دوشگونلوکلری‌نین، صینیفلی جمعیتده انسانلیق دیرلرینه خور باخیلماسی‌نین و اجتماعی فلاکتین بدیعی تجسّومودور.

“قوجالیقدا یورغالیق” حکایه‌سینده، یازیچی اؤزونو بازار چرچیوره‌سینده امانتدار بیر انسان کیمی تانیتدیرماغا چالیشان «حاجی فرج»‌ین سیماسیندا، او کیمی‌لرین ایچه‌ری چیرکین‌لیک‌لرینی و جیلیز حیسلرینی ایفشا ائدیر و یاراتدیغی تیپین فیریلداقچی بیر عنصر اولدوغونو و یوخسول عایله‌لرین یوخسول‌لوغوندان وار- دؤولتی اعتباریله سوءاستفاده ائتمه‌سینی، گیزلی طنز دیلی ‌ایله قامچیلایـیر.

کیچیک حجملی “گول دسته‌سی” حکایه‌سی گنجعلی‌نین اؤز باشینا گلن و اولموش بیر کیفیت‌دیر. یازیچی  لرستانین “قلعه مظفر” کندینده سورگون‌ده اولارکن، فئودالیزم قورولوشونون تانیدیغی و گؤردویو سیماسینا، اوردا دا شاهید اولور. کیچیک یاشلی قوللوقچو و خانیم آراسیندا اولان موناسبتین نئجه‌ ده عدالت‌سیز اولدوغونو و زحمت آداملاری‌نین قدیربیلن‌لیک کیمی انسانی بیر سجییه‌یه مالیک اولدوغونو، بدیعی شکیلده نمایش ائتدیریر و صینیفلی قورولوشدا حؤکم سورن عدالت‌سیزلیک علئیهینه جمعیتین ناموسلو، زحمتکش آداملاری‌نین اعتراض و غضب‌لرینی هایقیریر.

مجموعه‌‌ده “عارسیز قافار”، “کئفلی”و “اؤز آرامیزدا قالسین” کیمی حکایه‌لرده، یازیچی‌ موضوع اعتباریله یارادیجیلیق اوسلوبونا صادیق قالماقلا برابر، دئییم طرزینه چئویک‌لیک، الوانلیق و شیرین‌لیک باغیشلایاراق، یازیچیلیغی‌نین باشقا بیر یؤنو ایله اوخوجوسونو تانیش ائدیر؛ او دا قوجامان ادیبین اؤزونه مخصوص طنز دیلی‌دیر. یازیچی‌نین بیر چوخ اثرلرینده گیزلی بیر طنزین ایزینی و دادینی دویماق اولار، آنجاق بو حکایه‌لرده، بو ایزلر داها جیغیرلانیر و یازیچی‌یا مخصوص بیر سجییه داشییـیر. بو اؤزل‌لیک، گنجعلی یارادیجیلیغیندا محتوا  و قالیبین بیر- بیرینی تاماملاماسیندا داها قاباریق شکیلده گؤزه چارپیر.

گنجعلی‌نین بیر چوخ اثرلری‌نین قهرمانی اونون شخصن اؤزو و موضوعسو‌ایسه یاشاییشیندان دوغان بدیعی کیفیت‌لردن عیبارت‌دیر کی،  بونلار اونون قلمینده بدیعی‌لشیر و شخصی‌لیکدن چیخاراق، عوموم خالق سجییه‌سی داشییـیر.

“قارتال” مجموعه‌سینده “حیات آجیلیق‌لاریندان” عنوانلی حکایه‌، بلکه ‌ده قوجامان ادیبین ان آغیر گونلری‌نین بدیعی ایفاده‌سی کیمی‌دیر. گنجعلی معلم بو حکایه‌ده آغریلی- آجیلی گونلرده دایاغی سایـیلان “حبیبه”خانیمین اؤلوم آنلاری‌لا برابر، قیرخینجی اون ‌ایللییین باشلانیش چاغلاریندا جمعیتده‌کی اجتماعی دیرلرین پوزولماسینی و پولون، حیاتـین بوتون ساحه‌لرینده آت اویناتماسینی اوخوجوسونا چاتدیرا بیلمیشدیر.

“قارتال” مجموعه‌سی‌نین سون حکایه‌سی “اوشاق اوسته ساواش” آدلانیر. بو کیچیک حکایه‌ده یازیچی مودروک بابالارین کلاملاریندان و خالقین سؤز خزینه‌سیندن فایدالاناراق، آتالار سؤزونون بؤیوکلویونو بیر کیچیک بدیعی اثرده اوخوجوسونا گؤستره بیلمیشدیر.

گنجعلی صباحی‌نین ایکینجی حکایه‌لر مجموعه‌سی “حیات فاجعه‌لریندن” آدلانیر. بو کیتابدا قوجامان ادیبین “حیات فاجعه‌لریندن”، “خائن”، “اووچو” و “شرفلی اؤلوم” کیمی هم ادبی- بدیعی جهتدن و هم ‌ده حجم اعتباریله، ان سانباللی اثرلری داخیل ائدیلیب‌دیر.

1329- نجی ایلده یازیلمیش “حیات فاجعه‌لریندن” آدلی اوزون حکایه، ارباب- رعیت‌‌لیک قورولوشونون تؤرتدییی فاجعه‌لردن و خالقین دموکراتیک ایدئآل‌لار اوغروندا آپاردیغی مبارزه‌دن بحث ائدیر. یازیچی‌نین یاراتدیغی بدیعی فضالاردا، آذربایجان کند‌لرینده حؤکم سو‌رن ابتدایی حیات طرزی، دؤزولمز یاشایـیش شرایطی و خالقین اربابلار طرفیندن نئجه تحقیر اولونماسی و زحمت آداملاری امک‌لری‌نین تالانماسی، چوخ گؤزل بدیعی ایفاده‌سینی تاپیر. ظولمت دونیاسی طبیعی بویالارلا تقدیم اولور و قارانلیقلار عالمیندن آیدین اوفوقلره و ایشیق دونیایا چکیلن حیات یولو نیشان وئریلیر.

حکایه‌ده یارانان تیپ‌لر، مولفین ان باشلیجا صنعت اوغورلاریندان حساب ائدیلیر. ایکی قوطب‌لی جمعیتین نوماینده‌لرینی تمثیل ائدن “قدرت” و “چنگیز‌خان”، یازیچی‌نین خلق ائتدییی برجسته تیپ‌لردیر. تحقیر اولونان آذربایجان رعیتی‌نین تمثالی قدرت‌ده و زوراکیلیق، ظولوم و فئودال صینفی‌نین نوماینده‌سی چنگیزخان سیماسیندا.

مولکدارلار نوماینده‌سی چنگیزخان، چوخ اختیارلی آدام کیمی تقدیم اولونور. قانون، ژاندارما، دؤولت، ایداره‌لر و قورولوشون بوتون  قایناقلاری اونون خیدمتینده‌دیر. چنگیزخانین، رعیت‌لری تحقیر ائتمک، حبسه آلماق، خیرمانلارینی داشیماق، ائله‌جه‌‌ده اونلارین ناموسلارینا خور باخماق ایمکانی واردیر؛ آنجاق بو ایمکانلارا باخمایاراق، چنگیزخان معنوی جهتدن شیکست، یوخسول و قورخاق‌دیر. یاخالانان واخت، “منی اؤلدورمه، آماندیر، آنلامامیشام، غلط ائله‌میشم” – دئیه، قدرته یالواریر. اؤزوندن گوجلولر قارشیسیندا سیچانا دؤنن بو تیپ، اؤزوندن عاجیزلری‌نین قاباغیندا یـیرتـیجی قورد کیمی اولور. عکسینه، یازیچی، قدرت تیپینده، قارانلیقلار عالمینده اینام، صداقت، پاک‌لیق و ایگیدلیک سیمبولو اولان آذربایجانین غیرتلی اوغلو صورتینی یارادیر. او، ساده کندلی‌دیر، لاکین بوتون قووّه‌سیله قارشیسینا چیخان چنگیزخان‌لا پنجه‌لشمکدن ال چکمیر و قورخمور.  هر آددیمدا چنگیزخانین اوستونه شیغییـیر. فقط اؤزباشینا قانونلار،  اونو زنجیرله‌ییب، حبس‌خانالار کونجونه آتدیقدان سونرا، اوستونلوک چنگیزخان طرفه کئچیر. لاکین بو دا ظاهیری اوستونلوک اولور. چونکی قدرت حبس‌ده اولاندادا معنوی و انسانی کیفیت‌لرینه گؤره اوستونلوک قازانمیشدیر.

گنجعلی صباحی‌نین بو اوزون حکایه‌سی، موللیفین یاراتدیغی اثرلر سیراسیندا اؤزونه باشلیجا موقع آلان بیر اثر‌دیر. اثرین خصوصی کیفیتی اونون صمیمی دیلی، فضالارین یاراتدیغی دوغما‌لیق و عاطیفه یوکلو تصویرلر، شخصیت‌لرین طبیعی‌لیگی، موضوعنون عئینی‌لیگی و ان باشلیجاسی، یازیچی‌نین یارادیجیلیق قدرتی اولموشدور. حکایه‌نی اوخودوقدان سونرا، اوخوجو اوزون مدت اؤزونو حکایه‌ده یارانان بدیعی فضالاردان آیـیرا بیلمیر.

استاد گنجعلی صباحی‌نین اثرلری سیراسیندا اؤزونه مخصوص د‌ه‌یر قازانان، “خائن” حکایه‌سی‌دیر. بو اؤزل‌لیک اوندان یارانیر‌ کی، یازیچی بو اثرینده باجاریغینی و صنعتکار‌لیق قابیلیتینی، مهم بیر تاریخی کیفیتین بدیعی دیلده ایفاده ائتمه‌سینده اوزه چکیر. حکایه‌‌ده اوخوجو، رئال بیر سیاسی و تاریخی کیفیتین گئدیشاتـینی و بو کیفیتده رول اوینایان سیاسی اویونچولارین داورانیشی‌لا تانیش اولور. بدیعی دیلده تصویر اولونان بو تاریخی دؤور، ایران چرچیوه‌سینده گئدن ملی استقلال حرکاتـی‌نین آغلی- قارالی ادبی سندی‌دیر. امپریالیست‌لرین یاراتدیغی 28 مرداد کودئتاسی و اوندان سونرا قورولان دار آغاجلاری و اعدام مئیدان‌لاری، خالقین یادداشیندان هئچ واخت سیلینمه‌ین خاطیره‌یه چئوریلیب. عئینی حالدا، اوتوزونجو اون ایل‌لیگین بیرینجی ایلینده ایران سوییه‌سینده گئدن ملی استقلال و آزادلیق حرکاتـی و بو حرکتین نتیجه‌سینده قولدور شاهین اؤلکه‌دن قاچماسی، ایران خالقلاری‌نین سیاسی مبارزه‌سینده، یاددان چیخمایان نائلیت‌لردن‌دیر. بو نائلیت‌ و مقبولیتی، مولیف چوخ بدیعی دیلده “خائن” حکایه‌سینده اوخوجوسونا چاتدیرا بیلیبدیر.

استاد گنجعلی صباحی‌نین حکایه‌لری ایچری‌سینده، “حیات فاجعه‌لریندن” ، “خائن” و “شرفلی اؤلوم” حکایه‌لری، ادبی اوچلوک ماهیتی داشییـیر. اونا گؤره ‌کی، هر اوچ حکایه‌نین اساس موضوعسو خالقین مبارزه‌سی و باشلیجا قهرمانی خالق‌دیر. سانکی یازیچی ایران و آذربایجان خالقلاری‌نین مبارزه تاریخینی اوچ بؤلومده وئریر و یاخود بو تاریخین اوچ قاتـینی آچیر. بیرینجی اثرده خالقین فئودالیزمه قارشی مبارزه‌سینی گؤستریر، ایکینجی حکایه‌ده  استثمارچی حاکیم صینیف‌لرین باشچیسی، اؤز حؤکمرانلیق خاطیرینه خالقی امپریالیست‌لره ساتان خائن شاهین اوزوندن پرده گؤتورور و اوچونجوسو- “شرفلی اؤلوم”  حکایه‌سینده خالقین غدار و ظولم‌کارلارلا مبارزه‌سینده اؤلومله اوز- اوزه دایانمیش و باشی اوجالیقلا شرفلی اؤلومو، شرف‌سیز یاشاماقدان اوستون توتان، آذربایجانلی بیر قهرمان دؤیوشچونون معنوی اوستونلویوندن و دوشمانلا باریشماماز‌لیغیندان دانیشیر. “شرفلی اؤلوم” حکایه‌سی، گنجعلی‌نین ادبی اوچلویونون موضوع اعتباریله پارلاق اوستونلویودور.

استادین “حیات فاجعه‌لریندن” عنوانلی حکایه‌لر مجموعه‌سینه بیر حکایه‌ده داخیلدیر. اودا یازیچی‌نین دوستو «حسین جاوید»ین خاطیره‌لری اساسیندا یازیلان “اووچو” حکایه‌سی‌دیر. بو حکایه‌ده‌ده مولیفی ماراقلاندیران، خاطیره‌نین انسانی موضوعسودور و بو غایه، گنجعلی‌نین باشقا اثرلرینده اولدوغو کیمی، “اووچو” حکایه‌سینده‌‌ده اؤز اوخوجوسویلا عئینی و عاطیفی مناسبت قورا بیلیر.

ادبیاتشناسلیق
قوجامان ادیبیمیز استاد گنجعلی صباحی تکجه حکایه ساحه‌سینده ادبی جریانین سیماسینی معین‌لشدیرن یازیچی یوخ، بلکه ادبیاتشناس‌لیق ساحه‌سینده‌ده تأثیر ائدیجی صنعتکارلاردان اولوب و اغراقسیز دئمک اولار کی، حکایه کیمی بو ساحه‌ده‌ده او جنوب ادبیاتیندا ایره‌لی سورولن ادبی- تنقید نظریه‌لری‌نین اساسینی قویان اولوبدور.
استادین “شعریمیز زامانلا آددیملایـیر” کیتابیندا توپلانمیش مقاله‌لر، گونئی آذربایجان شاعیر و یازیچی‌لاریندان سهند، ساهیر، محزون، هاشیم ترلان و سؤنمز کیمی سؤز اوستالاری‌نین یارادیجیلیقلارینا حصر ائدیلمیشدیر. بو جهتدن استادین «شعریمیز زامانلا آددیملایـیر» کیتابیندا خالق شاعیرلری سهند و ساهیر یارادیجیلیغینا بیر باخیش، محزونون حیات و یارادیجیلیغی، سؤنمزین آغیر ایل‌لر و عیسا‌نین سون شامی کیتابلارینا بیر نظر و هاشیم ترلان شعری حاققیندا یازیلان مبارز شاعیر مقاله‌لری، جنوب ادبیاتشناسلیغیندا خصوصی علمی- ادبی ده‌یره مالیک‌دیر. استادین اؤلمز ادیب جلیل محمد‌قلی‌زاده‌نین “آنامین کیتابی” درام اثری‌نین و خالق شاعیری صمد وورغونون “آی‌گون” پوئماسی‌نین تحلیلینه حصر ائتدییی “ادبیاتین اجتماعی حیاتدا تأثیری” آدلی مقاله‌‌سی‌‌ده چوخ ده‌یرلی ادبی تنقیددیر. بو کیتابدا، یازیچی‌نین کلاسیک‌لریمیزه قارشی توتدوغو صنعتکارلیق موقعی‌‌ده، اوخوجولارینی خصوصیله راضی سالیر.

فیلولوگیا علملری دوقتورو صابیر نبی‌اوغلو دئییر: “نثر معاصر طلب‌لره جاواب وئره ‌بیلمک اوچون، مرکّب و چوخ شاخه‌لی کیفیت‌لر عالمینه باش ‌وورمالی، اجتماعی ترقّی‌یه خیدمت ائده بیله‌جک کیفیت‌لری اوزه چیخارمالی، صنعتکارلیغین چوخ چالارلی، مین بیر رنگ و بویالی سیرلرینه یییه‌لنمه‌لی‌دیر. یالنیز یوکسک ایدئآلین صنعتکار زحمتی ایله، صنعتکارلیق سیرلری ایله وحدتی‌نین گؤز‌ل بدیعی اثر نمونه‌لری یاراداجاغینا اومید باغلاماق اولار. جنوب حیاتـیندا، جنوبون ادبی محیطینده بو طلبه زنگین و عوض‌سیز زمین واردیر”.
دوغرودان‌دا معاصر ادبیاتیمیزین نثر قولونو نظرده توتاراق، اثرلرینده مختلف شاخه‌لی رئال کیفیت‌لر عالمینه باش ووران، اجتماعی ترقّی‌یه خیدمت ائدن کیفیت‌لری بدیعی دیل‌له اوزه چیخاران و صنعتین چوخ چالارلی سیرلرینه ییه‌له‌نن شخص، گؤرکملی قوجامان ادیبیمیز استاد گنجعلی صباحی‌دن باشقا، بیرینجی کیم اولا بیلر؟ هله ادبی محیطیمیزین، نئچه- نئچه گنجعلی یاراتماغا، گنجعلی بسلمه‌یه زنگین و عوضسیز شرایطی واردیر.

قایناقلار:
1-    قارتال، گنجعلی صباحی، فرزانه نشریاتـی، تهران – 1357.
2-    حیات فاجعه‌لریندن، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – 1359.
3-    شعریمیز زامانلا آددیملاییر، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – 1360.
4-    اؤتن گونلریم، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – 1372.
5-    جنوبی آذربایجان ملی- دموکراتیک ادبیاتی، صابر امیروف، باکی – 2000.
6-    ییرمینجی عصر جنوبی آذربایجان ادبیاتیندا دموکراتیک ایدئآل‌لار، مقاله‌لر مجموعه‌سی، باکی – 1990.
7-    جنوبی آذربایجان ملی شعورو، ودادی مصطفی‌یو، آلمان، 1998

گنجعلی صاباحی

گنجعلی صباحی

گنجعلی صباحی آزربایجان حیکایه ادبیاتی‌نین گؤرکملی سیمالارینداندیر. گونش ایل 1285ـ‌ده مرند شهری‌نین میاب کندینده دونیایا گلمیش و سکسن اوچ ایل بارلی و چتینلیکله یاناشی عؤمور سوردوکدن سونرا گونش ایلی 1368ـ‌ین شهریور آیی‌نین 15ـ‌ده(15/6/68)دونیاسینی دَییشمیشدیر.

اثرلری

اؤتن گونلریم رومانی 1372ـ‌جی ایلده تهران دونیا یایین‌ائوی واسیطه‌سیله باسیلیب ( یازارین اؤز قلمی ایله یازدیغی سرگوذشتیدیر)

• """حیات فاجعه لریندن حیکایه لر"""بو اثر یازارین اؤز گوزو ایله گؤردیو بگ و خانلارین رعیت لره ائتدیکلری ظولوملردن الهام آلینمیش

حیکایه لری احتوا ائدیر .

• قارتال بو اثر ایسه مهارتلی یازارین 1324 – 1325 جی ایل سید جعفر پیشه وری باشچیلیق ائدن آذربایجان نهضتی

محمد رضا شاهین غارتچی و وحشی قوشون و قولدورلاری طرفیندن داغیلدیقدان سونرا اؤز باشینا و یوردداشلاری نین باشینا گلن آجی حادثهلریاحتواائدیر

• شعریمیز زامانلا آددیملایر بو کیتابدا گنجعلی صباحی زمانیمیزلا آیاقلاشان شعر کیتابلارینی و اونلارین شاعرلری حاقدا بیلگی وئریر .

قایناق

و خوش و سعادتلی گونلر، گنجعلی‌نین حیاتیندا اوزون سورمور. 1937‌-ینجی ایل یایین سون آیی، مرکز‌دن اسن قارا‌ یئل شامخور منطقه‌سینده بورویور. سووئت وطنداشلیغی پاسپورتو اولمایان شخصلر، خصوصی‌له ایران تبعه‌لری، جمعی صورتده توتولوب،حبس اولونورلار. گنجعلی‌ده آتاسی‌لا بیرلیکده یاخالانیر و شامخوردا یاخالانان بیر چوخ ایرانلی‌لار کیمی گنجه شهرینه گونده‌ریلیر.

نهایت 22 آی زیندان‌دان سونرا، گنجعلی حققینده توتولموش قرار اونا اعلام اولور.  او 5 ایل عائله‌سیله بیرلیکده شیمالی قازاخستانا تبعید اولور و 1938-ی‌نجی ایل اوکتیابر آیی‌نین 24-ی‌نده قازاخستانین سیبیره قوووشان شیمال حیصه‌سینه یولا سالینیر.

1941- ینجی ایل سئنتیابر آیی‌نین بیرینده، آلمانلی‌لار سووئت‌لر تورپاغینا باسقین ائتمک‌له، رسمی صورتده ساواشا باشلاییر و بئله‌لیک‌له حیات و یاشاییش بوسبوتون دییشیر، زامان کئچدیکجه دولانیشیق چتینلشمه‌یه، بوللوق اؤز یئرینی قیتلیغا وئرمه‌یه باشلاییر. گنجعلی‌نین عائله‌سی‌ده گونلر آجلیق عذابینا دؤزور، خوش گونلرین خاطره‌لری‌له، بو فلاکتدن جان قورتارماغا اومید بسله‌ییرلر.

عائیله مسئولیتی، گنجعلی صباحینی گئجه-گوندوز ایشله‌مه‌یه وادار ائدیر. ایکینجی دونیا ساواشی‌نین داوامی گنجعلی‌نین جزا حؤکمونو 5 ایل‌دن 8 ایله قده‌ر اوزادیر. نهایت 1945‌- ینجی ایل مای آیی‌نین اونوندا، رادیولاردان وئریلن ، "موحاریبه قورتاردی! " خبری، ایللرله گؤزلری یوللاردا اضطیراب و نیگرانلیق چکن، آیریلیق دردی اورکلرین اوزموش اولان آتا، آنالار، گلینلر و نیشانلی قیزلارین یاناقلاریندان سئوینج یاشلاری آخیدیر. دینج حیات آرزوسو یئرینی آلماقدا اولور. جاماعات سئویندیکلریندن گاه گولور، گاه‌دا آغلاییرلار.

ساواشین قورتارماغی بوتون سورگون ائدیلن‌لره وطنه دوغرو قاییتماغا ایمکانی یارادیر. 1946‌- ینجی ایلین یانوار آییندا، گنجعلی و عائله‌سی‌نین پاسپورتلاری‌دا ویزا قویولموش حالدا، اونلارین الینه چاتیر. آپریل آیی‌نین 15‌-ینده گلیب باکی‌یا چاتیرلار. اوردا یاشایان تانیش و دوستلار، گنجعلی‌نی، جنوبی آذربایجاندا اینقیلاب اولوب- دئیه تبریک ائدیرلر.

یئددی یاشیندا هله اوشاق ایکن دوغما یوردو "میاب" کندینی ترک ائدیب، آرازین اوتایینا گئده‌ن گنجعلی، نهایت 40 یاشیندا ایکن، ساچلارینا قار یاغمیش، حیاتین ائنیش- یوخوشلاریندان کئچمیش، شیرینلی-آجیلیقدان دویونجا دادمیش، ایستی سویوقلارینی سووودوقدان سونرا، آرزوسوندا اولدوغو دوغما یوردا، آنا وطنه دوغروگئری دونور.

1324‌- ینجی ایلده باش وئرمیش 21 آذر اینقیلابی، دوغروداندا آذربایجانین سیماسینی دییشمیشدی. مستبد دؤولت یئرینه، دئموکراتیک بیر رئژیم گلمیش، یئنی آزاد بیر حیات قورجولوغونا باشلامیشدی. دیل، ادبییات، تاریخ و اینجه صنعت، قیزیل گول غونچه‌سی کیمی آچیلماقدایدی. مکتب‌لر آنا دیلی‌نده درسه باشلامیش، رادیو ایستگاهی تشکیل اولونموش، شاعیرلر مجلیسی قورولموش، آذربایجان دیلینده روزنامه‌لر، مجله‌لر چاپ اولونوردو. تبریز‌ده ایلک دفعه اولاراق دانیشگاه تاسیسینه ایقدام اولونموشدو. دوننه کیمی اؤز دیلینده یازماغا، دانیشماغا حاققی اولمایان، آز قالا اؤزلویونو و میللییتینی بئله یاددان چیخارتماغا قده‌ر تنزل ائده‌ن آذربایجان خالقی، بو موفقیت‌لری گؤررکن روحلانیر، بوتون وارلیغی‌ایله گئجه‌نی گوندوزه قاتاراق، یئنی حیات اوغروندا چالیشیردی. تبریز خییاوانلاری آسفالت اولموش، ایراندا سابیقه‌سی اولمایان شهرچیلیک ایشلری باشلانمیش، تبریز شهری‌نین سوچاتدیرما سیستئمی یولا دوشموش، هر شئی‌دن آرتیق تئاتر و موسیقی ساحه‌سینده ایشلر گؤرولموش و بیر چوخ بونلار کیمی فعالییت‌لر، دوغروداندا گؤز قاماشدیریردی. تبریز تئاتری اورتا شرقده بیرینجی سؤزو دانیشیردی و یئنی تشکیل اولونموش فیلارمونیا اوندان داها یوکسگ.

گنجعلی صباحی بو موفقیت‌لری گوردوکجه بوتون آغری‌لارینی یاددان چیخاریر، اؤزونو یئنی‌دن دوغولموش کیمی حس ائدیر و یورولمازجاسینا، تبریز رادیوسونون ادبی بوراخیلیش شعبه‌سینده خالق شاعیری بالاش آذراوغلو ایله امکداشلیق ائدیر و تبریز دانشگاهی‌نین دیل و ادبییات شعبه‌سینده‌ده تدریس ائتمه‌یه باشلاییر.

گنجعلی‌نین بئله آزاد حیات سورمه‌سی چوخ چکمیر. آذربایجاندا عمله گلمیش آزاد و دئموکراتیک حیات طرزی‌نین،  بوتون ایرانا یاییلاجاغینی دویان آمریکا و اینگیلیس دؤولتلری و قولدور محمدریضاشاه، بو موقددس نئهضتی قانا چکمک فیکرینه دوشورلر. میللت‌لر تشکیلاتیندا های- کوی سالیب ، آذربایجانین تجزیه اولدوغونو تهلوکه‌سیزلیک شوراسینا آپاریرلار و نهایت آذربایجاندا ایالت انجومنلری‌نین تهلوکه‌سیزلییینی تامین ائتمک بهانه‌سیله، اورایا  قوشون چکیب، میثلی گؤرونمه‌ین جینایت‌لره ال وورورلار.

آذر آیی‌نین 20- سینده، آذربایجان میللی حؤکومتی آمئریکا سیلاحلاری‌نین قارشیسیندا تاب گتیره بیلمه‌ییب، دئوریلیر و شاه قوشونو جیددی بیر موقاویمته اوغرامادان تبریزین دروازالاریندا دوشرگه قورور. شاه جاسوسلاری‌نین تشبوثوایله فئودال‌لار و عسگر باققال‌لرین باشچیلیغی‌ایله سیلاحلانمیش قارا گروهلار، فاجیعه‌لر تؤره‌دیر، مینلر اینسانین قانینی تؤکورلر. آتالار اوغولسوز، گلینلر ارسیز، اوشاقلار آتاسیز قالیر. نه آخان قانلی گؤز یاشلارینا باخان اولور، نه‌ده آنالارین فریادینا. بئله‌لیک‌له شاه قوشونلاری بیر "فاتئح" کیمی آذر آیی‌نین 22- سینده شهره دولورلار.

گنجعلی صباحی‌نین اضطرابلی گونلری و آجیلی آنلاری یئنه‌ده باشلاییر. آذرین 23- ینده توتولور و مینلر آذربایجانلی کیمی ایشکنجه آلتینا آلینیر.  نهایت "موهاجیر" و "متجاسر" آدی‌لا نئچه آی زینداندا قالدیقدان سونرا، لورستانین بدرآباد منطقه‌سینده یئرلشن "قلعه مظفر"ه سورگون ائدیلیر و ایکی ایل اورادا قالماق مجبورییتینده قالیر.

1327- ینجی ایل شاه "عفو عمومی" اعلان ائدیر و بئله‌لیک‌له گنجعلی سورگوندن یئنه‌ده باشی بلالی تبریزه ، عائیله‌سی‌نین یانینا قاییدیر. آنجاق اودا بیر چوخلاری کیمی اصیل معنادا عفو اولمامیشدی. تبریزده هئچ بیر ایش تاپا بیلمیر ، هارا گئدیرسه، بیر سابیقه‌لی موجروم کیمی اونو قارشیلاییرلار. موختلیف ایتتیهاملار وورور و اونو یاشاماقدان بئزیرتمه‌یه چالیشیرلار. بو دؤزولمز شراییط بیر یاندان، دولانیشیقلاری‌نین چتین اولماسی‌ایسه باشقا بیر یاندان، گنجعلی‌نی تبریزدن چیخماغا وادار ائدیر و نهایت 1329- ینجی ایلین باهاریندا عائیله‌سی‌له بیرگه، تهرانا کؤچور و قارداشی – گؤرکملی رئژیسور صمد صباحی- ‌نین یاردیمی ایله ایشه باشلاییر.

گنجعلی صباحی‌نین تئهراندا یاشاماغی‌دا چوخ آغیر اولور، آنجاق او روحدان دوشمه‌دن، اؤز اجتیماعی و ادبی فعالییت‌لرینه داوام وئریر. خصوصی‌له نئفتین میللی‌لشمه حرکاتی آلتیندا یارانان سییاسی آتموسفرده، او یولداشلاری‌لا بیرلیکده "آذربایجانلی‌لار انجومنی" و بو انجومنین نزدینده " آذربایجان یازیچیلار و شاعیرلر مجلیسی"نی1331- ینجی ایلده یارادیر و تئهراندا نشر اولان "بشریت" و "بشیر آینده" گونده‌لیک‌لری و چوخ تیراژلی "چلنگر" درگیسینده اؤز اثرلرینی یایماغا باشلاییر.  گنجعلی‌نین "خائین" عنوانلی حیکایه‌سی ائله ایلک دفعه چلنگر درگیسی‌نین سون اوچ ساییندا چاپ ائدیلیر.

قولدور محمدرضانین آرخاسی اولان آمئریکا دؤولتی و باشقا استعمارچی‌لار، ایراندا گئدن میللی حرکاتین آتشینی سوندورمک فیکرینه دوشورلر. شعله‌لنمکده، ظولم و فیساد سارایلارینی یاندیریب، شاهلیق ایستیبدادینا سون قویماقدا اولان آتشی، مینلرله آزادلیق قارتال‌لاری‌نین قانی ایله سؤندورورلر. "28 مرداد" کودتاسی زیندانلارین آغزینی یئنی‌دن آچیر، سییا مامورلاری‌نین الیله ایشکنجه‌لر باشلانیر، دار آغاجلاری قورولور، سیلاحلار ایشه دوشور و وطنین ان شرفلی اوغول‌لاری آمانسیز اؤلومون آغزینا تاپشیریلیر.

گنجعلی صباحی‌ده یئنی‌دن تعقیبه، آزار – اذییت‌لره معروض قالیر و ایجتیماعی حاق‌لاردان محروم کیمی، آغیر ایللری باشدان کئچیریر.  بو محرومیت‌لر، سونرالار ساواکین  تئز- تئز سورغو- سووال‌لاری‌لا کامیلله‌شیر و بهمن اینقیلابی‌نین غلیه‌سینه قده‌ر اوزانیر.

1357- ینجی ایل بهمن انقیلابینی گؤردوکده، سانکی یئنی‌دن آنادان اولور. یاشی‌نین چوخ اولماغینا باخمایاراق تئهراندا "آذربایجان یازیچیلار و شاعیرلر جمعییتی و " اذربایجان انجمنی" ‌نین یارانماسیندا جییدی ایشتراک ائدیر، "یولداش" ، "وارلیق" ، "اینقیلاب یولوندا"، "اولکر" و ...  مجله‌لرینده اؤز حیکایه و ادبی- تنقیدی یازیلاری‌لا چیخیش ائدیر،  ادبی محفیل‌لرده بیر آق‌ساققال کیمی حضور تاپیر، تهراندا یاشایان شاعیرلر و یازیچیلار جمعییتی‌نین اورگانی عنوانی‌ایله نشر اولونان "گونش" مجلله‌سی‌نین بانیسی و آپاریجیلاریندان اولور ، ایللر بویو ایشیق اوزو گؤرمه‌ین اثرلرینی چاپا حاضیرلاییر و آذربایجانین موختلیف شهرلرینده قورولان ادبی مراسیملرده ایشتراک ائدیر. بئله‌لیک‌له، اون‌لار ایل اوره‌یینده چکدییی آغری‌لاری آزادلیق شیرینلییی‌ایله دییشدیرمک ایسته‌ییر. "

بیزیم بو کیتابدا توپلادیغیمیز یازی لاری اوستاد صباحی نین قارتال و حیات فاجعه لریندن علاوه کی بیر سیرادا یازی لاری داخیل ائدیلمیشلر . دئمک اونون ایلک الیمیزه چاتان یازی سی ایله سون یازی سینین دا بورادا شاهیدی اولا بیلریک ." سونسوز محبت " باشلیقلی حئکایه نی وارلیق درگی سینین 64 ینجی سایی سیندان گوتوردوک.

آشاغیدا اونون 1330 ینجی ایل ده چاپ اولموش بیر حئکایه سینین اوخوجوسو اولاق . دئمه لییم بو یازی اوستادین ایلکین یازی لاریندان محسوب اولا بیلر کی 1330 ینجی ایل کیچیک حجم لی بیر جزوه ده " ادبی اثرلر " باشلیغی ایله سانکی یئر آلتی شکلینده چاپ اولموشدور . تاسف له بو یازیین بیرینجی بولومون الده ائده بیلدیک . ایندی بویورون اوخویون لطفا .

آیریلیق و گوز یاشی

" م " کندی اوجا داغلارین دوشونده دوشموش ؛ اوز گوزل لییی ایله فخر ائدن بیر گلینه بنزه ر .کندین شمالیندا باش قالدیریب وقارلا دوران قوجامان داغین دوشوندن کنده دوغرو شارلتی ایله آخیب گلن اونلار ایله دییرمانی حرکته گتیره ن کهریزین سایه سینده بو کند ؛ ال یاشیل لا بورونموش باغلارینداکی آل یاناقلی آلمالارین و آیری مئیوه لرین عطری هر طرفی توتموشدور .

شرق و غرب طرفیندن دوشموش اوزون دره لرده مئشه لری خاطیرلادان قالین آغاجلیقلار و دره لرین تکیندن شاریلتی ایله آخیب کئچن چایلار بو کندین گوزل لیینی داها آرتیرمیش ایدی . قوشلارین بوتاقدان – بوتاقا سیچراییب شوق ایله چه – چه وورماغی قلب لرده اولان غبارلاری تمیزله ییر ؛ انسان نفس آلدیغی هاوانین صاف و خوشلوغوندان لذت آلیردی . گوز ایشله دیکجه هر طرفدن اوجالان داغلارین عظمت و وقارینی سئیر ائتدیکجه انسان شاهین کیمی قاناد چالیب یوکسلمه ک ایسته ییردی .

قهرمان ایسه بیر آغاجین کولگه سینده ؛ گوی اوتلارین اوزه رینه سریلمیشدی . غم بولوتلاری اونون اوچون ؛ آچیق سمانی اورتموش ایدی . تمام بو طبیعت گوزل لیک لری چایلارین شریلتی سی ؛ قوشلارین آوازی ؛ یارپاقلارین اوپوشمه سی حزین بیر موسیقی سسی کیمی قهرمانی داها غصه لندیریر ؛ تارین ساری یئللرینه وورولان بیر مضراب کیمی اونون دردلی قلبینی جوشه گتیریردی .

داخلی اضطراب و هیجانلارینین تاثیریندن بعضا ایلان کیمی قیوریلیر ؛ اودلو بیر آه چکه رک نظرینی روبروسوندا اوجالان داغلارا ؛ گاه دره نین درین لیینه بعضاده یانیندان آخان کهریز سویونا تیکیب اوزون – اوزادی بیر نقطه دن گوزونو چکمیردی . قهرمان اییرمی اوچ یاشلاریندا ؛ اورتا بویلو ؛ آز ساوادلی ؛ گوزو آچیق ؛ آز دانیشان ؛ خوش اخلاق ؛ چتین لیک و ایشدن قورخمایان بیر اوغلان ایدی . او ؛ یوخسول آتا – آنا سینین بیرجه بالاسی ایدی .

قهرمان اوز قونشولاری احمد کیشینین قیزی طرلان ایله بیر یئرده بویوموش ؛ باغلاردا – داغلاردا گزیب ؛ اوزون دره لر و چمن لیک لرده گول و یئملیک درمیش اوینامیش اوشاقلیق دورونو بیر لیکده گئچرمیشدی . هر ایکیسی بویودوکجه بو اوشاقلیق یولداشلیق محبت لری یواش یواش حقیقی عشقه چئوریلمیش ؛ بیر – بیرلرین صاف بیر محبت له سئومه یه باشلامیشلار .

قهرمان اوز آتا – آناسینی ائلچی گونده ریب ؛ احمد کیشی ایله آروادی دا بونا راضی لیق وئریب لر . قهرمانین آناسی اوز ارینین اونا نشان تاخیمیندا گتیردیی اوزویو طرلانین بارماغینا تاخمیش و هامی الله مبارک ائله سین دئییب داغیلمیشلار .

ایندی بو نشانلانمادان اوچ ایل گئچیر . قهرمان طرلانین عشقی ایله قوش کیمی اوچور – قیشی – یایا – گئجه نی – گوندوزه قاتیب ؛ نه ایستی – سویوق و نه ده راحات لیق بیلیردی . اوزونو اودا – کوزه ووروب چالیشیردی کی ؛ بیر آز وضعیت لرین دوزلتسین . ایشی سهمانا سالسین ؛ سونرا طرلانی گتیریب آسوده زندگانلیق سورسون . افسوس کی زمانه اونون ایله دوز گتیرمیردی . او اکیب – بیچیب حاضیرلادیغین کندین اربابی آتاسینین کهنه بورج و معامله لری حسابینا چکیب آپاریر یا دولت مامورلارینا وئرمه لی اولور یادا ژاندارملارین شریندن قورتولماق ایچون اونلارا وئرمه لی اولور .

کئچن گون کند ده باش وئرمیش حادثه لر قهرمانین فکرینی تمام دگیشمیشدی . بو ایل یئنه قوراقلیق اولدوغوندان اکین یاخشی بیتمه میشدی . چوخ آدام وارایدی کی ؛ سپدییی توخومو گوج ایله گوتوره بیلیردی ؛ بونا باخمایاراق ارباب نه قوراقلیقدان کنده دیمیش ضرری و نه ده اکین چیلرین آجلیق اولوم له ال به – یاخا اولا جاقلارینی نظره المادان خرمنه یغیلمیش تاخیللارین مهرلنمه سی امرینی مباشرینه وئرمیشدی . مباشر ایسه ؛اربابین کهنه حق و حسابلارین تمیز لمه یه و اوزو اوچون داها آرتیق غنیمت الده ائتمه یه چالیشیر ؛ کیمینی دویور ؛ کیمینی سئویر ؛ هرجور حیاسیزلیقدان چکینمیردی . کند اهلی داها جانا دویموش ایدی . خرمنه توپلانمیش جماعتین آراسیندان پیچی – پیچی ایله باشلانان اعتراض سسلری گئتدیکجه اوجالماقدا ایدی . آخیردا قهرمان ایره لی گلیب مباشره دئدی :

آقا بو ایل اولان قوراقلیغی کی سن بیلرسن ( خرمنده یغیلمیش بوغدالاری نشان وئره ره ک ) بودا بیزیم ایللیک محصولوموز . ارباب اوزوده گلیب گوردو . داها بیزی نیه اینجیدیرسن ؟ ...

قهرمانین بو سوزوندن حرکته گلن کندلی لر ؛ سس لرینی اوجالتماغا باشلایاراق ؛ بیر بیرینین دالینجا اوز اعتراضلارین دئمه یه باشلادی لار :

یوخدور ؛ یوخ ! ... یوخدان نه وئره ک ؟ ...

یاغمادی – بیتمه دی بونا بنده نئیله سین ؟

بیز یورغانیمیزا جان ساتیب سیزه وئردیک ؛ داها بیزدن نه ایستیرسیز ؟

بیزکی اولمه لی دئییریک ! هر طرفدن اوجالان سسلردن تهدید اولونموش مباشر ؛ بورنونو یئردن قوورایب ؛ سرت ایت کیمی یانلارینی قاپماغا باشلایب دئدی : هامیز آجیزدان اولون !

قیریلین ! ... منه نه ؟ ... من اربابین حقینی آلاجاغام ... "

اوستاد گنجعلی صباحی بوگون اییرمی ایکی ایلدن سونرا یئنه یادلاردان اونودولمامیش و آدی دیری و قالارگی یازیچیلاردان دیر . او داهی دونیاسین دگیشندن سونرا آذربایجان یازیچی لاری ایله شاعیرلرینین بیر چوخلاری بیر چوخ یازی ایله شعر بو بویوک انسانین یاد و خاطیره سینه حصر ائتمیشلر . خوشبخت لیک له اونلارین بیر سیراسی وارلیق درگی سینده ؛ بیر سیراسی ایسه اوتن گونلریم کیتابینین سونوندا و بیر سیرالاری دا ائله اوردا – بوردا چاپ اولموشلار . یازیچی و شاعیرلردن آقازاده علیائی ؛ اردبیللی ائلچی ؛ بختیار نصرت ؛ سونمز تخلص لو کریم اقا مشروطه چی ؛ اردبیللی عاصم ؛ نسیم ؛ واله ؛ آغ قوش تخلص لو علیقولو کاتبی ؛ مهدی مازندرانی ؛ اوستاد محمد علی فرزانه ؛ عزیز محسنی ؛ هاشیم طرلان ؛ مظفر درفشی ؛ حسن راشدی ؛ هریزلی ساپلاق ؛ قولی میابی ؛ رحیم رئیس نیا ؛ ائلدار موغانلی ؛ میر هدایت حصاری؛ دوقتور حسین دوزگون و ...

 چاغداش شاعیریمیز اوستاد هاشیم طرلان گنجعلی صباحی نین اولومونده گوزلریندن قان یاش آخیداراق بیر آغی دا یازیر ." تونج هئیکل " باشلیقلی بو مرثیه ده شاعیریمیز گورون دوستو و قلمداشینین فراغیندا نئجه قلم اله گوتورور :

داغلار اوجا یوللار اوزون ؛ کاروان گئدیر

قیزمار گونش گوی سمتینه عریان گئدیر

کاروان گئدیر ؛ اوزاقلاردا ساچین یولور قیلینج داغی

کاروان گئدیر آغ شلمه لی تاجین یولور قیلینج داغی

آتیب شنلیک داشین بوگون میو کندی ...

... سن ائلیمده تاریخ له شن ؛ مدریک له شن صباحی سان

دونه نیمین ؛ بوگونومون صاباحیمین صاباحی سان

یوخوشلاردا داغلار آشان ؛ قایالاردا قارتال لاشان

ائل دده میز قورقود کیمی ؛ اولولاشان ؛ کمال لاشان

صباحی سن ؛ گنجعلی سن

خالقیمیزین قلم توتان گنج الی سن

قلمی ایله وطنیمین اوجاغینی گور یاندیران

تونقال یاخان صباحی دیر .

گنجعلی صباحی گونئی آذربایجانین چاغداش نثری نین آتاسی

مفاخر روستای میاب برادران صباحی

توسط محمدباقر فتحی ثانی · اسفند 5, 1391