نگاهی به مناطق حفاظت شده و دیدنی آذربایجان شرقی

تبریز - ایرنا - سفر به مناطق بکر حفاظت شده محیط زیست آذربایجان شرقی روح هر بیننده ای را مسحور و آرامش خاصی به انسان می بخشد.

هشت منطقه حفاظت شده محیط زیست در این استان علاوه بر مناظر بدیع و زیبا از لحاظ بین المللی و ملی دارای اهمیت فراوانی هستند.

حساسیت زیست بومی، توجه به تنوع گونه های گیاهی و جانوری و قابلیت بهبود وضع تنوع زیستی از نظر کمی و کیفی از ویژگیهای مناطق حفاظت شده آذربایجان شرقی است که هشت و دو صدم درصد مساحت این استان یعنی 365 هزار هکتار را دربرمی گیرد.

مناطق حفاظت شده محیط زیست این منطقه جدای از جاذبه های طبیعی و گردشگری دارای اهمیت زیست بومی و تنوع زیستی و ژنتیکی است.

این مناطق به لحاظ علمی، تحقیقاتی و زیست محیطی ذخیرگاه بین المللی و حوضچه ژنتیکی بوده که مورد توجه ویژه سازمان یونسکو است.

گونه های کمیاب جانوری و گیاهی به خصوص جنگلهای بکر و غنی ارسباران به این منطقه جنبه بین المللی داده و گونه های خاص جانوری مثل سیاه خروس، قرقاول و قوچ و میش ارمنی اهمیت ژنتیکی آن را افزایش داده و منطقه را تبدیل به حوضچه ژنتیکی غنی کرده است.

این تنوع و خلوص ژنتیکی و زیستی در جهان بی نظیر است و در کنار آن جاذبه های طبیعی و گردشگری نیز به این مناطق شهرت جهانی بخشیده است.



* منطقه حفاظت شده ارسباران

ارسباران در سالهای 50 و 52 شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده معرفی و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. بنا به اعلام مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی این منطقه به زودی به ?پارک ملی ارسباران? ارتقاء می یابد.

این منطقه در سال 1354 از طرف یونسکو عنوان ?ذخیره گاه زیست کره? را دریافت و از اشتهار جهانی برخوردار و به عنوان فسیل زنده معروف شد.

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 80 هزار و 427 هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در حوزه شهرستانهای کلیبر و ورزقان واقع است.

این منطقه در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم ارس در شمال و ایلگنه چای در غرب و کلیبرچای در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات سهراما متصل است.

تاکنون هزار و 80 گونه گیاهی مختلف در منطقه شناسایی شده که از درختان و درختچه های مهم و شاخص منطقه بلوط، سرخدار، ارس، گیلاس وحشی، بارانک، زغال اخته، افرا، گردو و ممرز را می توان نام برد.

گونه های جانوری منطقه حفاظت شده ارسباران 320 گونه بوده شامل پستانداران شاخص همچون کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوه ای و سیاه گوش است.

بیش از 220 گونه پرنده نیز از جمله سیاه خروس و قرقاول در این منطقه زیست می کنند که مختص ارسباران بوده و شهرت جهانی دارند.

همچنین 38 گونه خزنده و دوزیست و 22 گونه ماهی هم در منطقه ارسباران شناسایی شده است.

از زیباییهای مسحورکننده ارسباران شامل تغییر دایمی مناظر و جایگزینی مناسب و متناوب چشم اندازهای مرتعی و جنگلی در سراسر این منطقه است. البته اهمیت منطقه ارسباران فقط به دلیل ویژگیهای خاص اکولوژیکی و تواناییهای زیست محیطی آن نبوده بلکه میراث تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز خود قابل توجه است.

همچنین وجود آثار تاریخی به ویژه قلعه های متعدد از زمانهای گذشته در ارسباران نشانگر دلاوری و پایمردی انسانهایی است که در این منطقه زندگی کرده اند.

یکی از قلعه های این خطه در روستای تاتار در بخش شمالی منطقه قرار دارد که از صخره سنگها ساخته شده است.

در روستای ونیق نیز بنایی وجود دارد که از نظر تاریخی و معماری دارای اهمیت زیادی بوده و به شخصی به نام طومانیانس نسبت داده می شود.

این بنا که به صورت قصر و قلعه جنگی است در دو طبقه ایجاد شده و امروزه به عنوان پاسگاه محیط زیست از آن استفاده می شود.

بنای زیبای دیگری در روستای آینالو وجود دارد که از نظر تاریخی هم دوره ساختمان ونیق بوده و به گفته مردم محلی در زمانهای نه چندان دور از آن به عنوان انبار غله استفاده می شده است.



* منطقه حفاظت شده کیامکی

این منطقه هم به دلیل داشتن چشم اندازها و مناظره طبیعی نظرعلاقه مندان به طبیعت را جلب می کند.

این پناهگاه در ناحیه شمال غربی آذربایجان شرقی و ‎50 کیلومتری شمال مرند واقع است.

کیامکی در سال ‎ 1352به عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسیده و دو سال بعد به ?پناهگاه حیات وحش کیامکی? ارتقاء یافت.

منطقه کیامکی به دلیل اختلاف ارتفاع زیاد در یک محدوده و تفاوتهای اقلیمی دارای فصول رویشی گیاهان متنوع است زیرا در حالی که در اواخر زمستان و اوایل بهار در حاشیه رودخانه ارس درختان به گل نشسته اند ارتفاعات جنوبی کیامکی در همان زمان پوشیده از برف است که خود بستری برای جذب گردشگر محسوب می شود.

همچنین در اوایل بهار رویش لاله های رنگارنگ در دامنه های کنتال و قلعه علی بیگ به صورت مزرعه های لاله منطقه کیامکی دامن خود را برای پذیرایی مسافران می گستراند.

از مهمترین زیستگاههای پناهگاه حیات وحش کیامکی می توان به مناطق ییلاقی جنوب آن اشاره کرد که در برگیرنده ارتفاعات مهمی بوده و زیستگاه حیوانات وحشی و چراگاه احشام دامداران محلی است.

زیستگاههای آبی پناهگاه حیات وحشی کیامکی به طورعمده در حاشیه رودخانه مرزی و زیبای ارس واقع شده و در فصول مختلف سال پذیرای پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است.

از آثار باستانی پناهگاه حیات وحش کیامکی هم می توان به قلعه علی بیگ در ارتفاعات کنتال و آسیاب خرابه و ییلاق قره چی اشاره کرد.

کور قلعه سی از یادگاران دوره اشکانیان و امام زاده شعیب و امامزاده سیدمحمد در روستای نوجه کهر و حمام عباس میرزای ولیعهد در روستای کردشت قلعه آتش بیگ و کلیسا خرابه یا کلیسای سنت استپانوس در پای کوه قلنج زیارتگاه زاویه از دیگر آثار تاریخی و سیاحتی ارزشمند پناهگاه حیات وحش کیامکی هستند.

* منطقه شکار ممنوع سهند

منطقه شکار ممنوع سهند گرچه از نظر فراهم آوری شرایط زیستگاه برای برخی از گونه های حیات وحش و آبزیان و نیز برخورداری از شرایط بالقوه تفرجگاهی حایز اهمیت فراوانی است اما اعتبار آن بیشتر بخاطر منابع آب فراوان و وسعت و غنای مراتع آن است.

سهند را به دلیل پوشش گیاهی زیاد به خصوص چمن و گل و مرتع عروس کوهستانهای ایران می نامند زیرا سطح تمام منطقه کوهستانی پوشیده از انواع گل و گیاه به ویژه لاله است.

دامنه رشته کوه سهند در بهار گلزاری بی بدیل بوده و دره های آبرفتی همراه با روستا و باغهای آباد آن در این فصل منظره های دلنوازی را به وجود می آورد.

از زیستگاه مهم منطقه شکار ممنوع سهند می توان از ?رودخانه لیقوان? نام برد که زیستگاه گونه حمایت شده ماهی قزل آلای خال قرمز است.

از گونه های شاخص جانوری منطقه شکار ممنوع سهند می توان قوچ و میش ارمنی را به عنوان گونه های در حال انقراض و همچنین خرس قهوه ای قره قولاغ گربه وحشی گرگ روباه و شغال را نام برد.

کبک معمولی، کبک چپل بلدرچین باقرقره و انواع پرندگان شکاری از گونه های مهم پرنده های شکار ممنوع سهند محسوب می شوند.



* منطقه شکار ممنوع یکانات

منطقه شکار ممنوع یکانات در شمال غربی شهرستان مرند از شمال به جلفا از شرق به منطقه حفاظت شده مراکان از غرب به پناهگاه حیات وحش کیامکی و از جنوب به روستاهای مغول یکان یکان علیا و روستای یامچی محدود است.

وسعت منطقه شکار ممنوع یکانات ‎ 58هزار و ‎ 800هکتار بوده و اهمیت آن به دلیل ارتباط بیولوژیک با پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده مراکان و نیز قرار گرفتن در مسیر گذار قوچ و میش ارمنی است.

این منطقه از سال ‎ 1363به عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرار گرفته و گونه های جانوری شاخص آن شامل قوچ و میش ارمنی گرگ و پلنگ است.

گونه های گیاهی شاخص منطقه شکار ممنوع یکانات شامل پوششهای مرتعی و انواع گراس، گون، شورو و درمنه است.



* منطقه شکار ممنوع قره قشلاق

این منطقه بعد از تالاب قوریگل مهمترین تالاب آذربایجان شرقی محسوب می شود. وجود انواع گیاهان آبزی و کنارآبزی شناخته شده بعنوان محل زادآوری و زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و زیستگاه پرندگان نادر از جمله میش مرغ برخی از ویژگی های منحصر به فرد منطقه شکار ممنوع در قره قشلاق است.

این تالاب به دلیل برخورداری از قابلیتهای بالای زیستگاه برای زمستان و تابستان گذرانی پرندگان در دسته های انبوه و واقع شدن در مسیر مهاجرت پرندگان آبزی و کنارآبزی به عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرار گرفت.

منطقه شکار ممنوع قره قشلاق یک اکوسیستم ویژه و منحصر به فرد با چشم اندازهای طبیعی و زیبا آبگیرها و ماندابهای شاخص یکی از زیستگاههای بسیار مناسب برای گونه های مختلف پرندگان است.

با توجه به شرایط ویژه حاکم بر منطقه و تلاقی آب شور دریاچه ارومیه با آبهای شیرین مصب رودخانه های محدوده تالاب اکوسیستم بارزی برای پرندگان در این منطقه شکار ممنوع به وجود آمده است.

همجواری با پارک ملی دریاچه ارومیه و ارتباط اکولوژیک با آن موجب شده که بیشتر گونه های پرنده ای موجود در پارک ملی برای تغذیه به منطقه شکار ممنوع قره قشلاق روی آورند.

از گونه های شاخص پرنده در تالاب قره قشلاق می توان به میش مرغ غاز خاکستری و عروس غاز اشاره کرد.

پوشش گیاهی موجود در منطقه شکار ممنوع قره قشلاق و جزایر آن بطور عمده از نوع هالوفیت بوده و گز به عنوان گونه غالب گیاهی در تمام سطح منطقه و کنار آبگیرها به چشم می خورد.

مناطق حفاظت شده آذربایجان شرقی با طبیعت بکر، غنی و منحصر به فرد در کشور جلوه ای از بهشت زمینی را در این استان ترسیم کرده که هر طبیعتگرد و گردشگری را جهت دیدن از مناظر آن وسوسه می کند.

مناطق سرسبز، گونه های نادر و کمیاب گیاهی و جانوری در آذربایجان شرقی این منطقه از ایران زمین را تبدیل به استانی با صفا و جذاب برای گردشگران کرده که توجه مجامع جهانی و بین المللی نیز به این مناطق جلب کرده است.

دره مکیدی(مکیدی دره سی) نیز از دیگر مناطق زیبای طبیعت آذربایجان شرقی، دره ای جنگلی و سرسبز است که در میان جنگلهای ارسباران در شمال استان و در شهرستان کلیبر واقع شده است.

روستای مکیدی نیز در این دره واقع شده و پارک جنگلی حصار شده ای که در این دره ایجاد شده این مکان را مورد توجه گردشگران قرار داده است.

این مکان با داشتن چمنزارهای معطر در دل جنگل جای دنج و آرامی را برای آرامش و استراحت عاشقان طبیعت فراهم ساخته است.

وجود میوه های گوناگون همچون گردو، فندق، تمشک و زغال اخته و همچنین زمزمه پرندگان طبیعت همراه با نسیم محلی چشم و دل هر رهگذر را نوازش می کند.

گستره این پارک از قلعه درسی آغاز می شود و تا جنگلهای آینالو در کنار ارس ادامه می یابد.، ارتفاعات این تفرجگاه انواع گونه های گیاهی مثل آویشن، کهلیک اوتی (کاکوتی)، شیرین بیان و بومادران را در قالب کلکسیونی در خود جای داده است که برای بیماری های مختلف مانند سرماخوردگی و سینوزیت مفید هستند.



* تالاب قره قشلاق

منطقه تالابی قره قشلاق درکناره های جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد و به لحاظ شرایط خاص طبیعی زیستگاه بسیار مناسبی برای پرندگان آبزی و کنار آبزی و علف چر مانند میش و مرغ است و به عنوان تالاب بین المللی شناخته شده است.

* تالاب قوریگل

این تالاب در 40 کیلومتری غرب تبریز واقع شده و از نظر شرایط زیستگاهی برای پرندگان آبزی به خصوص اردک سرسفید بسیار مناسب است و به عنوان تالاب بین المللی به ثبت رسیده است.



* جزیره اسلامی

جزیره اسلامی در ساحل شرقی دریاچه ارومیه واقع است و توان بسیار بالای زیستگاهی حیات وحش و مرتبط با پارک ملی این جزیره دریاچه ارومیه را از اهمیت زیست محیطی ویژه ای برخوردار کرده است.



* پارکهای ملی

جزایر استان آذربایجان شرقی محدود به دریاچه ارومیه و رودخانه ارس است. نظر به اهمیت جهانگردی جزیره های دریاچه ارومیه و تبدیل آنها به پارکهای ملی مورد اشاره قرار می گیرند: جزیره اسلامی( شاهی)، جزیره قویون داغی(کبودان)، جزیره اشک، جزیره آرزو و جزیره اسپیر.



* دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر داخلی و یکی از دریاچه های مهم ایران است که درشمال غرب فلات ایران و غرب آذربایجان شرقی از شمال به جنوب کشیده شده و از نظر طبیعی آذربایجان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است.

این دریاچه به دلیل تنوع بیولوژیکی به عنوان پارک ملی در فهرست آثار بین المللی میراث طبیعی به ثبت رسیده است.

در سواحل دریاچه ارومیه چندین بندر به منظور حمل و نقل مسافر و بار تأسیس شده است که مهمترین آنها عبارتند از بندرشرفخانه در شمال شرقی دریاچه و در 30 کیلومتری شبستر، بندر آق گنبد در ساحل غربی جزیره اسلامی(شاهی) و در سمت شرقی دریاچه واقع شده است.

بندر رحمانلو نیز از بنادر مهم ساحل شرقی دریاچه است. علاوه بر بنادر فوق بندرهای دانالو، قبادلو و زینت نیز در ساحل شرقی دریاچه ارومیه قرار دارند.



* تالاب و مرداب

استان آذربایجان شرقی دارای تالابهای کوچک و بزرگ متعدد و زیبایی است که عمدتاً در محدوده شهرستان مراغه و هشترود واقع شده اند.

مهمترین این تالابها عبارتند از ?تالابهای آلما گلی، قبادلو، ماهی آباد، یانیق گلی، بزوحق گلی، قوشاگلی، زولبین گلی، یوسفلو، دیب دیز و خرمالو?



* چشمه های آبگرم

آذربایجان شرقی از کانونهای مهم آب معدنی و آب گرم محسوب می شود. در دورترین نقاط این استان چشمه های متعدد آب گرم با خواصی ویژه وجود دارند که در سالیان طولانی مورد استفاده مردم بوده اند.

مهمترین این چشمه ها عبارتند از ?چشمه الله حق، آب رس، تاپ تاپان، ورجوی، گشایش? و چشمه های ?سراب و صوفیان? به ویژه چشمه آب معدنی کندوان.



* آبشار عیش آباد شبستر

ارتفاع این آبشار حدود 15 متر است و در قسمت کوهستانی میشو غربی در جوار روستای عیش آباد شبستر واقع شده است.

حدود 300 متر مربع وسعت دارد و در جوار کوه و دره منظر بدیعی از زیبایی طبیعت را به نمایش گذاشته است.



* آبشار آسیاب خرابه جلفا

آسیاب خرابه یکی از زیباترین مناظر دیدنی آذربایجان شرقی است، قبلاً در این محل یک باب آسیاب بادی وجود داشت که با استفاده از این آبشار کار می کرد. اما در حال حاضر آثار کمی از این آسیاب برجا مانده است.

به همین علت به نام آسیاب خرابه معروف شده است. این تفرجگاه در حدود 27 کیلومتری علمدار گرگر (هادی شهر) قرار دارد و در نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان در پنج کیلومتری روستای منجن آباد در حاشیه رود ارس واقع شده است.



* جنگلها و بیشه ها

علاوه بر پوشش گیاهی متنوعی که در فضاهای جلگه ای، دره ای و کوهستانی استان وجود دارد جنگلهای متراکمی نیز نقاط مختلف استان را پوشانده است.

در شمال ارسباران دره ارس و بخش ورزگان شهرستان اهر، کوه های قازان داغی و قندران باشی واقع شده که پوشیده از درختان جنگلی و مراتع کوهستانی است.

کوههای ?گؤیچه بئل? پوشیده از درختان نیمه جنگلی ومراتع سرسبز و خرم در جنوب غربی اهر واقع شده است.

این مکان کوهستانی محل ییلاق ایلات ?قره خانلو و مددلو? است. بیشترین گونه های درختی که در جنگلهای اهر مشاهده می شود بلوط و ممرز است.

جنگلهای شهرستان های مراغه و هشترود نیز از نظر درجه اهمیت در مرتبه بعدی قرار دارند.

این جنگلها که از وسعت کمتری نسبت به جنگلهای ارسباران برخوردار هستند عمدتاً از درختچه گز تشکیل شده اند.



* کوهها و قله ها

آذربایجان شرقی از نظر تیپولوژی کوه های ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. سه رشته مهم و اصلی ایران یعنی البرز، زاگرس و مرکزی در این منطقه به هم پیوسته و فلات کوچک و مرتفعی را پدید آورده اند.

مهمترین ارتفاعات استان آذربایجان شرقی که دارای زیباییهای خاص طبیعی و امکانات ورزش کوهنوردی است شامل رشته کوه سهند در 50 کیلومتری جنوب شهرستان تبریز که بلندترین قله آن جام داغی به ارتفاع 3750 متر است.

از دیگر کوهها و قله های بنام استان کوهستان بزقوش در جنوب کوهستان سبلان و شمال غربی میانه قرار گرفته که بلندترین قله آن 3304 متر ارتفاع دارد.

کوهستان کمتال از دیگر کوه های جالب ارسباران است و 3100 متر ارتفاع دارد، کوه قوشاداغ از ارتفاعات قابل توجه و زیبای دیگر ارسباران به حساب می آید.

کوه کیامکی درمنطقه جلفا و کوه سلطان سنجر در 15 کیلومتری شرق زنوز خودنمایی می کند، کوه سلطان داغی هم در شمال غربی کوهستان سهند نزدیک شهر اسکو قرار گرفته است.

کوه میشو از مشهورترین کوه های آذربایجان شرقی بوده که در شمال دریاچه ارومیه است و جلگه مرند را از جلگه شبستر و دریاچه ارومیه جدا می کند.

کوه مورو داغ نیز در 36 کیلومتری غرب تبریز از ارتفاعات شمالی صوفیان به طرف تبریز کشیده شده و به گردنه شبلی منتهی می شود.