آذربایجانین کلاسیک اولدوزلاری

            علی آقا واحد

علی آقا واحد  کَند اوشاغی دیر . او نئچه ایل درس اوخویاندان سونرا  مکتبی بوراخیب باکی شهرینده آل وئره باخیب یادا  نجّارلیق ائدرمیش.

آنجاق ادبیّاتا علاقه باغلادیقدا،  باکی دا یاییلان روزنامه لری  اوخویوردو.

او یازدیغی شعرلری بیر بیر یولداشلارینا اوخویوب و اونلارین طرفیندن تشویق اولوردو. بو دویغو  سبب اولدو  بیر زامان باکی نین بؤیوک شاعیری ، عبدالخالق یوسف حضرتلری نین قارشیندا ، شعیر یؤندملرین  اؤرگشمه یه باشلاسین. اوستادی نین ائوینده باش وئرن ادبی یغینتیلار دا  اشتراک ائتدیکده داها گؤرکملی شاعیرلردن  دؤشونه سؤز توپلاییردی.

دئمک اولار: آقا داداش منیری، صمد منصوری و عبدالخالق کیمی عالیم و شاعیرلر  یانیندا  فایدالانارکن، اؤز یازدیغی شعیرلری ده اونلارا اوخویوب ، یاردیم آلارمیش. آنجاق  « واحد » تخلّوصون بئلنچی ادبی یغینجاقلاردان آلیبدیر. دوزون آختارساز  « واحد » ، گؤزل غزللره مالیک اولارکن ، تورک اؤلکه لرینین ایچینده دیری دیر. اونون تورکی غزللری دیلدن دیله دولانارسا داها آرتیق اورکلرده یئر آچیبدیر و  ماهنیلار یاراشیغی اولوبدور.

علی آقا واحد، ایلک دؤنه اولدوقدا، شعرلری نین بیرین « اقبال باکو » روزنامه سینده  چاپا یئتیردی ، سونرا  آیری هفته لیکلر و هابئله  باشقا روزنامه لر اونون شعرلرین یایماغا  کؤنول وئردیلر.

 « واحد » جاوان چاغلاریندا  « زولفیه » آدیندا بیر قیزا  عاشیق اولموشدور. آمما او قیز ، ائلین سئوگیلی شاعیرین تک قویدو .

علی آقا واحد، بو  سینماقدان سونرا، یاشاییشی عشقده آیری جور گؤردوکده، تکلیک عالمینده شعر یازماغا داها آرتیق اوز گتیردی.

اودور کی دئییر:

دیندیرمه دی ای دل! سنی جانان، عجب اولدی

ائتدین نه قَدَر ناله و افغان ، عجب اولدی !

یوز دفعه دئدیم وصل تمنّاسینا دوشمه !

یاندیردی سنی محنت هجران، عجب اولدی !

شاعیرین یاشاییشی ، سیاسی اجتماعی دَییشیکلر ایله  اوز به اوز اولدوقدا ، اونون روحوندا داها آرتیق تاثیر قویموشدور. آراز چایی نین  اوست یانلاری بیرده قفقاز  دوربری ، قاجار شاهلاری نین لیاقتسیزلیگی اثرینده ایراندان  آیریلیب و روسیه اولکه سینه قاووشماسی ، عقله یئرلشمه ین بیر حادثه کیمی شاعیرین ایچه ریسینده بویوک بیر خاناوایا دؤنموشدور.

« لنین » ین بلشویکی انقلابی، « واحد » کیمی آنلاقلی شاعیرین یوردون بورویوب، کمونیزمین دیکتاتورلوق حؤکمدارلیغی، « اتحاد جماهیر شوروی » آدیندا، بوتون روسیه و قفقاز  اؤلکه لرین  آغزینا آلیر.

ایکینجی جهانی  حربه نین باشلانیشی و « استالین » ین بو  حوققادا اؤزون گؤرستمه سی ، سبب اولدو آلمانین  قوشونو ، شوروی اؤلکه سینه یوگوروب، اورانی آلسین.  بو حالدا  خودمختار آذربایجان جمهوریسی نین جاوانلاری دا  « آلمان نازی » ایله ووروشماغا  جبهه لره  یوللانیرلار.

» واحد » ین گؤیولو  هر گون  اؤز آرخاداشلاری نین  اؤلومون ائشیتدیکجه  پوزولارمیش، آنجاق « هیتلر » ی پیسله مک اوچون بئله یازیر:

بیلدی عالم هیتلرین خائنلیگین، ادنالیغین

یاغدیریر میلیونلا دونیا خالقی نفرت دوشمانا

حاضریک واحد، صداقتله وطن اوغروندا بیز

هر زامان گؤسته رمگه قطعی جسارت دوشمانا

استالین حؤکمدارلیغی باشلادیقدا هئچ کیمین حقّی یوخ ایدی اؤز نظرینجه استالین ایله مخالفت اتمکده بیر سؤز دئییب یازسین. بئله بیر سیاسی وضعیّتده ، « علی آقا واحد » تورکو دیلینده اولان هفته لیکلر و روزنامه لرده  چالیشماقدان ال گؤتورمه ییردی و  اونون شعرلری روزنامه لرین ساتیشینا داحا آرتیق تاثیر قویموشدور. بئله بیر سیاسی حالدا کی چوخلاری  شوربا قیزدیرماق اوچون حکومتین خوشونا گلن سؤزلری و شعرلری یازیردیلار ، « واحد » کیشی تکی بیر اؤزلو دایاندی و  هئچ کسه یالتاقلیق ائتمه دی. بونا گؤره ده کی چون  یالان سئوه ن کمونیزم  سیاستی نین دالین دوتمادی، مطبوعات ساحه سینده دالی اوتوردو.

حکومتین مأمورلاری گلیب علی آقا واحده یالوارارمیشلار کی اونلارین توصیفینده شعر یازسین ، خوشلامازمیش. او  چتینلیکده یاشاماغی ، یالتاقلیق ائتمکدن اوستون گؤردو . دئییشلره گؤره:  استالین ین  حؤکمو ایله باکی دا  بؤیوکجه لیک ائدن « میر جعفر باقر اوف » آدیندا  بیر قان ایچن و  جلّادلیقا تانینمیش بیر کیشی ، مالی جهتدن واحد حضرتلرین چوخ سینسیدَرمیش. بیر حالدا کی  یاشاییش  بو شاعیره  چوخ چتین اولموشدور.

علی آقا واحد ، 1965 میلادی ایلینده ، یئتمیش یاشین کئچیرتدیکده، دونیادان گؤز یومدو . آنجاق عؤمرونون سونونا دک  شوروی حؤکمدارلیغی نین آجیسیندان آماندا قالمادی. حتّی کمونیزملرین قورخوسوندان ، اونون جنازه سین  گیزلینجه قبیرسانلیغا آپاردیلار. بونا گؤره کی قورخوردولار  اونون  باکی دا  قویلانماغینا گؤیول وئرمه یه لر. اونون روحو اوچدو آمما شعرلری کهریز تکی ادب اؤلکه سینده آخماقدادیر. 

پوروفوسور بیگدلی بو یئتگین شاعیرین اؤلوم حاققیندا بئله یازیر:

غزل اوستادی ، واحد حضرتلری نین اؤلوم خبرین ائشیده رک ائوینه گئتدیم. جنازه سی بیر تاختا تابوتون ایچینده یئرلشمیشدیر و اونو اوستونه بیر اسکی جئجیم چکمیشدیلر. واحد حضرتلی نین  کیچیک و چون دارشلیق ائوی وار ایدی.

آشاغیداکی شعر واحد حضرتلریندندیر:

سالدی هیجران اودونا اول بت مه پاره منی

ائیله دی زولفو تک هیجرینده گونو قاره منی

درد طغیانیمه  بیجا  یئره  زحمت  چکمه

تاری شاهددی طبیب اؤلدورو بو یاره منی

قیلدی کونلوم قوشونو حلقه ی زولفونده اسیر

وار خیالی چکه منصور کیمی  داره  منی

سر کویوندا  وطن  قیلمیش ایدیم  دیلدارین

اوزدو  وصلیندن  الیم  ائیله دی  آواره  منی

من تک  عالمده  غم و درده  گرفتار  اولسون

کیم کی حسرت  قویوب اول مهوش دلداره منی

سن بو حسنیله زلیخای جهانسان  ای مه

نولا عشقین چکه  یوسف  کیمی  بازاره منی

واحدا  زولف  نیگاریم کیمی  اینجه لدی  تنیم

کیم گؤرو بنزه دیر اول زولفده بیر تاره منی