اوستاد گنجعلی صباحی‌نین حیاتینا بیر باخیش

(1368 – 1285)

ائلدار موغانلی

·        گیریش

موعاصیر گونئیی آذربایجان ادبییاتی‌نین نثر قولو، قوجامان یازیچیمیز گنجعلی صباحی‌نین آدی‌لا باغلی‌دیر. آذربایجان دیلی و ادبییاتی اوزره آکادئمیک تحصیل آلدیغی اوچون،  دیل و ادبییاتین اینجه‌لیک‌لرینی و بدیعی خصوصیییت‌لرینی دریندن بیلن، دوغما خالقین معنوی عالمینی یاخشی تانییان، جمعیتین داخیلینده‌کی قایدا- قانونلاری ایجتیماعی و سییاسی موباریزه‌ده‌  اؤیره‌نن قوجامان ادیب، اؤز دؤورو شراییطینی گؤستره‌ن پارلاق نثر اثرلری‌نین موعللیفی اولموشدور. بو اثرلر، ایجتیماعی قورولوشون گئرچکلیک‌لری‌نین شففاف بیر بدیعی گوزگوسو اولماقلا برابر، ایجتیماعی ایسته‌یین جاوابی کیمی، ادیبین صنعت یؤنونو قاباریق شکیلده نوماییش ائتدیره بیلمیشدیر.

اوستاد صباحی صنعتی‌نین ان باشلیجا سجییه‌سی ، دؤرون ادبی حرکاتینی یؤنملندیرمک، و خوصوصییله نثریمیزی دئموکراتیک ماهییته یییه‌لندیرمک و ادبی بیر آخیما چئویرمه‌سی‌دیر. نئجه‌ کی ، قوجامان یازیچی‌نین ادبی- بدیعی تاثیر گوجو بو گون‌ده دئموکراتیک نثره موراجیعت ائده‌ن یازیچیلاریمیزی اؤز شوعالاری آلتینا آلیر و جمعییتین حیاتی‌ایله علاقه‌دار مسئله‌لرین نئجه حل ائدیلمه‌سینی ، یازیچیلاریمیزین اثرلرینده آیدینلاشدیریر.

گنجعلی موعللیمین ادبییات عالمینده آتدیغی ایلک آددیملار، آذربایجان خالقی‌نین میللی آزادلیق حرکاتی‌ عره‌فه‌سینده اولوب ، یارادیجیلیغی‌نین چیچکلنمه دؤورو‌ایسه، نئهظتین مغلوبییتیندن سونرا  باشلامیشدیر. او اوزون موددت حبس و سورگونده قالسادا، همیشه خالق و وطن حاققیندا دوشونور، دوشوندوکلرینی بدیعی اثر سوییه‌سینه قالدیرماق آرزوسو‌ایله یاشاییر. تصادوفو دئییل کی، یازدیغی حیکایه‌ و ادبی تنقیدی مقاله‌لرینده‌ده، وطن ایده‌آللاری و خالقیمیزین باشیندان کئچن قانلی- قادالی احوالاتین، دیدرگین آذربایجانلی‌لارین ایجتیماعی طالئعی‌نین و صینیفلی جمعیتده یاشایان یوخسول اینسانین ایجتیماعی عدالت اوغروندا آپاردیغی موباریزه‌نین شاهیدی اولوروق. یازیچی‌نین اثرلری‌نین اساس موضوعسو آذربایجان خالقی‌نین کئچیرتدییی آغیر تاریخی آن‌لاری و یاشادیغی عذابلی و ایشکنجه‌لی حیاتی اولموشدور.

قوجامان ادیبین حیکایه ساحه‌سینده‌کی قلم محصوللاری، "قارتال"(1)  و "حیات فاجیعه‌لریندن" (2)، آدلی کیتابلاریندا، ادبییات‌شوناسلیغا داییر مقاله‌لری "شعریمیز زامانلا آددیملاییر"(3) و اوتوبیوگرافییاسی‌ایسه "اؤتن گونلریم"(4) عنوانلی کیتابدا بیر یئره توپلانیبدیر

"قارتال" کیتابینا:  "قارتال"، قوجالیقدا یورغالیق"، گول دسته‌سی"، "آنا قلبی"، "عارسیز غفار"، "کئفلی"، "اؤز آرامیزدا قالسین"، "حیات آجیلیقلاریندان" و "اوشاق اوسته ساواش" حیکایه‌لری داخیلدیر. بوتون بو حیکایه‌لرده، یازیچی‌نین عومده موضوعلاری: اینسان یاشاییشی، آذربایجان قادینی و آنا سیماسی،  ایجتیماعی محرومییت‌لر و سیخینتی‌لار و ان موهوممو، فئودالیسم قورولوشونون اخلاقی، ایجتماعی و مدنی کیفییتلری‌دیر. 

گنجعلی صباحی‌نین ایکینجی حیکایه‌لر مجموعه‌سی "حیات فاجیعه‌لریندن" آدلانیر.  بو کیتابا قوجامان ادیبین "حیات فاجیعه‌لریندن"، "خائین"، "اووچو" و "شرفلی اؤلوم" کیمی ایستر ادبی- بدیعی،  ایسترسه حجم ائعتیباری‌له، ان سامباللی اثرلری توپلانیبدیر.

قوجامان ادیبیمیز اوستاد گنجعلی صباحی تکجه حیکایه صنعتی ساحه‌سینده ادبی حرکاتین سیماسینی معین‌لشدیرن یازیچی دئییل، عینی حالدا ادبیات شوناسلیق ساحه‌سینده‌ده تاثیر ائدیجی صنعتکارلاریمیزدان اولوب و ایغراقسیز دئمک اولارکی، بو ساحه‌ده‌ ده او جنوب ادبیاتیندا یئنی مضمونلو ادبی- تنقید نظریه‌لری‌نین اساسینی قویان اولوبدور.

اوستادین "شعریمیز زامانلا آددیملاییر" کیتابیندا توپلانمیش مقاله‌لر، گونئیی آذربایجان شاعر و یازیچیلاریندان قوجامان ادیب حبیب ساهر، سهند، ، محزون، هاشم ترلان و سؤنمز کیمی سؤز اوستالاری‌نین یارادیجیلیقلارینا حصر ائدیلمیشدیر. اوستادین "شعریمیز زامانلا آددیملاییر"  کیتابیندا اؤلمز ادیب جلیل محمد‌قلی‌زاده نین "آنامین کیتابی" درام اثری‌نین و خالق شاعری صمد وورغونون "آی‌گون" پوئماسی‌نین تحلیلینه حصر ائتدییی "ادبیاتین اجتماعی حیاتدا تاثیری" آدلی مقاله‌‌سی‌ده چوخ دیرلی ادبی تنقیددیر. بو کیتابدا، یازیچی‌نین کلاسیک‌لریمیزه قارشی توتدوغو صنعتکارلیق مؤوقعی‌ده، اوخوجولارینی خصوصیله راضی سالیر.

·        اوستادین حیاتی

آنادان اولماسی‌نین یوز ایل‌لیگینی قارشیلادیغیمیز اوستاد گنجعلی صباحی، 1285- ینجی گونش ایلی‌نین بهمن آییندا، "مرند" شهری‌نین یاخینلیغیندا "قانلی داغ" اته‌یینده یئرلشن "میاب" کندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. آتاسی یونوس کیشی، مینلر آذربایجانلی کیمی یوخسوللوغدان، آجلیقدان و ایجتیماعی فلاکتدن جان قورتارماق اوچون، آرازین او تایینا کؤچمک مجبورییتینده قالمیشدیر.گنجعلی‌ده یئددی یاشیندا بو طالعین اورتاقی اولور. بئله کی، آتاسینا قوووشماق اوچون، عائیله‌سی‌ایله بیرلیکده آرازین او تایینا کؤچور و "گده‌بی"ناحیه‌سینده ساکین اولورلار.

 او زامان ایراندا اولان ایشسیزلیک، آجلیق، ظولم و بوغوجو موحیطدن یاخا قورتارمیش زاواللی اینسانلار، آرازین او تایینا چاتدیقدا، "یالنیز ایش و چؤره‌ک اولسون"- دئیه، کوره‌لرده، ماغارالاردا، گون گؤرمز قارانلیق و هاواسیز یئرلرده ان آغیر ایشلره بویون اییر، یاشاییردیلار. گنجعلی‌نین‌ده آتاسی بئله بیر وضعییتده گده‌به‌یین معدنلری‌نین بیرینده چوخ آغیر شرایطده ایشله‌ییردی.

1914- ینجی ایلده بیرینجی دونیا ساواشی‌نین باشلانماسی‌لا، گنجعلی‌نین عائیله‌سی‌ده یاشادیقلاری یئردن "شامخور" منطقه‌سینه کؤچور و بو ناحیه‌ده یونوس کیشی اؤز اوغلو گنجعلی‌نین کؤمه‌یی‌ایله چؤره‌کچی‌لیک ایشینه مشغول اولور.

گنجعلی عائیله‌سی‌ نئچه ایل شامخوردا یاشاییر، بیرینجی دونیا ساواشی‌نین قورتارماسی‌لا، اونلارین‌دا حیات و کئچینه‌جک‌لرینده یئنی بیر دؤور باشلاییر. روسیه‌ده انقلاب اولور و ایکی‌یوز ایل‌لیک "رومانوف"لار ایمپراطورلوغو دئوریلیر.

 1917- ینجی ایلین فئورال آییندا "کرینسکی" دؤولتی ایش اوسته گلیر، آنجاق عؤمرو آز اولور. نهایت بویوک اوکتییابر اینقیلابی غلبه‌سی‌له، دونیادا ایلک دفعه اولاراق شورالار حوکومتی قورولور و مستملکه اؤلکه‌لر آزاد اولورلار.

اوکتییابر اینقیلابی اؤز درین تاثیرینی آذربایجان‌دادا قویور. روسیه‌ده وطنداش موحاریبه‌سی باشلانیب، داوام ائتدییی کیمی، آذربایجاندادا سیاسی وضعییت گرگین‌لشیر و خاریجی اؤلکه‌لر او جومله‌دن اینگیلیستان و تورکیه دؤولتلری، هره‌سی بیر آماج اوغروندا آذربایجاندا یئرلشیرلر. ائرمنی- موسلمان ساواشی باشلاییر و آذربایجاندا قورولان موساوات حؤکومتی چوخ عؤمر ائتمه‌دن، 1920- ینجی ایلین آپریل آییندا دئوریلیر و اورادا شورالار حوکومتی قورولور. بوتون بو سییاسی و ایجتیماعی ده‌ییشیک‌لیک‌لر، گنجعلی و اونون عائیله‌سینی‌ده مینلر آذربایجانلی و اورادا یاشایان بو تای موهاجیرلری کیمی، اؤز تاثیر داییره‌سی آلتینا آلیر.

گنجعلی تحصیلینی داوام ائتمک اوچون بئشینجی صینیفده اوخوماغا باشلاییر و تحصیل‌له برابر ، موعللیمی میرزه محمدین تشویق‌لری‌له صحنه ایشلرینه‌ده گیریر  و چوخ آز موددتده اؤز باجاریق و قابلیتینی گؤستریر.

گنجعلی صباحی 15 یاشیندایکن، آتا- آناسی‌نین تکلیفینی نظره آلاراق، قونشولاری‌نین 15 یاشلی قیزی "حبیبه" ایله ائوله‌نیر و سونرالار عؤمرونون ان آغیر گونلرینی بو مئهریبان و فداکارلیق سیمبولی اولان  قادینلا باشا وورور و چوخ اوشاقلی بیر عائیله‌نین آتا، آناسی اولورلار.

گنجعلی یئددینجی صینیفی قورتاردیقدان سونرا، اورتا و عالی تحصیلینی داوام ائتدیرمک اوچون گنجه‌یه و یاخود باکی‌یا گئتمه‌لی‌ایدی. نهایت حیات یولداشی و آتا- آناسینی راضی سالیر و 1924- ینجی ایلده گنجه شهرینده یئنی آچیلمیش عمله فاکولته‌سینه داخیل اولور.